Cacennau, Cowbois, Cacennau, Chile, Cacennau, Cloncan, Cacennau...

Unwaith eto, mae gwaith ac amser wedi mynd yn drech na fi. Felly unwaith eto, mae'n rhaid i fi grafu 'mhen er mwyn codi wythnosau (misoedd erbyn hyn) o weithgareddau i'r wyneb. A dyma rai ohonyn nhw...

Cowbois Rhos Botwnnog

Mae 'na dipyn o artistiaid wedi ymweld â Phatagonia dros y blynyddoedd gan gynnal cyngherddau yma - Brigyn, Bryn Fôn, Gwyneth Glyn, a Gruff Rhys i enwi ond llond llaw ohonyn nhw. A fis Medi eleni, daeth tro Cowbois Rhos Botwnnog. Menter Patagonia (Iwan a fi) oedd yn trefnu eu taith nhw, oedd wedi derbyn nawdd gan Celf Rhyngwladol Cymru, Teithiau Tango a Sbrigyn Ymborth. Mae hanes y daith yn y rhifyn diweddaraf o 'Clecs Camwy', felly ewch draw i wefan Menter Patagonia i ddarllen amdani - www.menterpatagonia.org

Ond dyma ambell sylw ychwanegol...

Am y tro cyntaf ers mis Mawrth ges i gwmni i wylio Pobol y Cwm a thrafod hynt a helynt y gwahanol gymeriadau gyda nhw, a gweld un rhaglen ar sgrin fawr ro'n ni wedi'i menthyg gan Ysgol Camwy i wylio Cymru v Gwlad Belg! Gwell peidio dweud rhagor am y gêm honno. Ac ambell uchafbwynt y tu hwnt i'r cyngherddau a'r gweithdai oedd un bachgen yn Ysgol yr Hendre yn gofyn iddyn nhw, 'Ydych chi'n canu roc a rôl?', un fenyw yn troi at ei chyfaill yn festri Capel Bethlehem Treorci gan ddweud wrthi,'Dwi wedi siarad Cymraeg gyda nhw, dy dro di yw hi nawr!' a gwraig yn ein gweld y tu allan i Siop Bara gan ofyn i fi ai o Gymru maen nhw'n dod. 'Ie,' dywedais i. Rhwbiodd hi ei llaw ar wyneb Iwan, ei arogli, a dweud - 'Ie, o Gymru maen nhw'n dod!' O ie, ac wrth gwrs canu caneuon Disney yng nghegin Iwan Madog yn Esquel tan ryw wyth o'r gloch y bore!

Penwythnos yn yr Andes

Diwrnod y Myfyrwyr yw'r 21ain o Fedi yn yr Ariannin (yn ogystal â diwrnod cynta'r gwanwyn), felly roedd hi'n ddiwrnod o wyliau i'r holl fyfyrwyr oedd yn golygu nad oedd ysgol! Gan fod dydd Llun y 24ain o Fedi hefyd yn ddiwrnod o wyliau i nodi 200 mlynedd ers brwydr Tucumán, oedd yn rhan o'r frwydr ehangach am annibyniaeth i'r Ariannin, treuliais i, Elliw a Sara benwythnos hir yn yr Andes. Felly bant â ni ar y bws dros nos dros y paith a chyrraedd Esquel am 6.00yb. Ond ar ôl gollwng ein bagiau yn yr hostel, nôl â ni i'r terminal i frecwasta (coffi a 'media lunas' blasusfawr) wrth inni a'n pasborts ddisgwyl am fws i Futaleufu, Chile. Rhyw awr a hanner o daith oedd hi at y ffin, ac wedi i ni gael stamp i adael yr Ariannin ac yna un i gael mynediad i Chile, aeth bws mini â ni i bentref Futaleufu sydd ryw 20 munud o'r ffin. Doedd y bws ddim yn dychwelyd i'r Ariannin tan 7 o'r gloch y noson honno, felly roedd gyda ni'r diwrnod cyfan i weld yr atyniadau... Yn anffodus, ro'n i wedi gweld y mwyafrif, os nad y cyfan erbyn 11 o'r gloch - y plaza, y llyn, ac ambell siop. Felly doedd dim i'w wneud ond dychwelyd i'r llyn gan chwarae yn y parc, dod i adnabod rhai o gŵn y pentref, ac edmygu'r golygfeydd godidog. Yn ogystal â hynny buom yn paneidia am gwpl o oriau mewn dau le gwahanol, prynu marshmallows hir a lliwgar tebyg i 'Flumps' am $1 yr un (llai nag 20c), dychwelyd i'r llyn ac i'r plaza gan chwarae 'Dwi'n gweld gyda fy llygaid bach i...', wedyn swpera am 5.30 cyn dal y bws yn ôl at y ffin am 7.00. Dyw Futaleufu ddim yn lle gwael, a dwi'n sylweddoli fod y disgrifiad uchod yn darllen braidd yn nawddoglyd, ond bydden i ddim yn argymell treulio rhyw 9 awr yno. O leia cawson ni a'n pasborts ddychwelyd i'r Ariannin yn ddiogel ac yn ddidrafferth am 90 diwrnod arall, a hynny mewn pryd i weld gig Cowbois Rhos Botwnnog yn nhafarn Moe yn Esquel!

Y diwrnod canlynol ro'n ni yn y terminal unwaith eto, ond y tro hwn cawson ni fws moethus er mwyn teithio i El Bolson mewn steil. Ac am olygfeydd godigog - copaon gwynion y mynyddoedd cadarn wedi'u paentio'n drawiadol ar ganfas las yr awyr difrycheulyd. Tref rhyw ddwyawr i'r gogledd o Esquel yw El Bolson, ac ar ambell ddiwrnod yr wythnos mae 'na farchnad yn cael ei chynnal yno - a diolch byth fod dydd Sadwrn yn un o'r diwrnodau hynny. Dim ond ychydig oriau oedd gyda ni yno gan dreulio'r rhan fwyaf o'r amser yn crwydro'r farchnad yn edmygu'r gemwaith oedd yno, a phrynu ambell beth, wrth gwrs. A dweud y gwir, ro'n i bron â phrynu holl stoc un stondin oedd yn gwerthu 'alfajores' o bob math; anrhegion, siŵr iawn! Ond bûm i'n prynu ac yn bwyta sawl siocledyn jyst wrth ddisgwyl i Elliw gyrraedd y stondin... Er i'r bws gyrraedd awr yn hwyr cawson ni ddiwrnod braf iawn yn El Bolson, a chyrhaeddon ni'n ôl i Esquel mewn pryd i glywed gig olaf Cowbois Rhos Botwnnog yn y Wladfa.

Roedd Billy wedi cynnig mynd â ni'n ôl i'r Dyffryn ar y dydd Llun, chwarae teg, a'r stop cyntaf oedd cartref ei deulu sy rhyw ugain munud y tu allan i Esquel. Er ei fod yn bell o bob man, mae fferm Gwyndy mewn lleoliad cyfareddol gyda chaeau gwyrddion eang o bob tu iddi lle mae defaid yn pori ac estrys yn rhedeg yn wyllt. Ar ôl i ni gael ein tywys drwy rhai o'r caeau roedd hi'n amser cinio, a be well mewn lleoliad o'r fath ar ddiwrnod mor braf ond asado?! Ac am y tro cyntaf yn fy mlwyddyn a hanner yma, fe estynnais i help llaw gyda'r paratoi... Wel, roedd Billy yn y tŷ a'r tân yn lleihau felly teflais frigau arno a'i brocio gyda pholyn metel! Diolch byth na wnaeth fy ymyrraeth i ymyrryd â blas y cig, achos roedd e'n flasus dros ben. Iym go iawn. Wedyn bant â ni yn y camioneta ar gyfer ein taith ar y paith. Ry'n ni fel arfer yn teithio rhwng yr Andes a'r Dyffryn gyda'r nos ac felly'n colli'r golygfeydd. Dwi wedi bod yn ffodus i'w gweld yng ngolau dydd ryw deirgwaith o'r blaen, ond dwi'n cael fy ngwefreiddio gan yr hyn dwi'n ei weld ac yn dysgu am yr hanes bob tro - a doedd y daith hon ddim yn eithriad. Chwarae teg, roedd Billy'n dywysydd da gan dynnu ein sylw at wahanol lefydd a'u hanesion, er enghraifft Nant y Pysgod lle cafodd Llwyd ap Iwan ei lofruddio, Hafn y Glo a enwyd am y stribyn du sydd yn y graig lle dechreuodd y Cymry gloddio am lo yn ofer, a stopion ni wrth fedd John Lewis sydd wrth ochr y ffordd. Yn Eisteddfod y Wladfa y llynedd adroddais y gerdd 'Bedd Unig y Paith' ac unwaith i fi ddod o'r llwyfan addawodd Billy fynd â fi i'r weld y bedd hwnnw (er nad yw'n glir at ba fedd mae'r bardd yn cyfeirio), felly dyma fe'n cyflawni'r addewid hwnnw. Yn wir, mae'r bedd mewn lleoliad unig dros ben er gwaetha'r amryw gerbydau sy'n teithio ar hyd y ffordd honno bob dydd - faint ohonyn nhw sy'n stopio i dalu teyrnged i John lewis, tybed? Ond y lleoliad mwyaf trawiadol oedd Dyffryn y Merthyron.

Mae'r fan yn dwyn yr enw hwnnw yn dilyn pennod erchyll yn hanes Cymry'r Wladfa, pan gafodd pedwar ohonyn nhw eu hymlid gan Indiaid oedd yn eu hamau o fod yn ysbïwyr, yn ôl pob tebyg. Cafodd tri ohonyn nhw eu lladd yn y fan a'r lle, ond dihangodd John Daniel Evans wrth i'r geffyl, Malacara ('wyneb hyll') neidio'n wyrthiol dros ddibyn a charlamu'n ddi-stop tua'r dyffryn. Dychwelodd John Daniel Evans i leoliad y trychineb gyda dynion eraill, ac mae'n debyg fod y tri wedi cael eu tynnu'n ddarnau. Felly fe'u claddwyd yn y fan a'r lle a chodwyd cofgolofn ar eu cyfer sy'n sefyll yno hyd heddiw - yn ogystal ag arwydd i goffáu camp y Malacara. Hwn oedd yr unig ddigwyddiad gwael a ddigwyddodd rhwng y Cymry a'r brodorion yn hanes y Wladfa, ac mae'n debyg fod y brodorion wedi sylweddoli eu camgymeriad wrth glywed y Cymry'n canu emynau ar lan y bedd. Roedd sefyll yno'n dychmygu llwyth o Indiaid yn carlamu tuag atoch chi gyda'u sgrechfeydd gan godi llwch yn ddigon i godi ias oer. Mae hanes y Wladfa yn un anhygoel!


Siarad Saesneg
Hefyd ym mis Medi cefais wahoddiad i siarad mewn ysgol uwchradd yn Nhrelew lle mae aelod o Gapel Tabernacl a Chôr Cymysg yr Ysgol Gerdd, Patricia, yn athrawes Saesneg. Y bwriad oedd i fi siarad am Gymru ac am fy ngwaith yma gyda Menter Patagonia, a hynny yn Saesneg - tasg digon anodd os nad y'ch chi wedi siarad Saesneg ers rhyw bum mis. Mae mwyafrif y gweithgareddau a'r dosbarthiadau dwi'n eu cynnal yn ystod y prynhawn, felly dwi ddim wedi arfer dal y bws am 8.30 y bore - diolch byth nad Saesneg oedd y wers gyntaf, gan fod yr ysgol yn dechrau am 7.30! Daeth dau ddosbarth at ei gilydd mewn un ystafell, felly roedd rhyw hanner cant o ddisgyblion rhwng 14 ac 16 yn eistedd gan edrych arna i a'r map o Gymru oedd wedi cael ei hongian ar y bwrdd du. Felly bant â fi, ac ar ôl fy nghyflwyno fy hun gofynnais a oedd unrhyw un yn gwybod lle mae Cymru (cefais fy synnu ar yr ochr orau fod ambell un yn gwybod ei lleoliad) cyn gofyn beth yw ei phoblogaeth. Deng miliwn oedd cynnig un, pum miliwn oedd cynnig rhywun arall, a chawson nhw dipyn o syndod fod cyn lleied â thair miliwn yn byw yng Nghymru - a hyd yn oed mwyn o syndod pan ddywedais wrthyn nhw y gellir gosod Cymru yn nhalaith Chubut ryw naw o weithiau! Daeth cyfle iddyn nhw wedyn ofyn cwestiynau - oedran, teulu, cariad, fy ngwaith yma, fy hoff bethau am yr Ariannin, Boca Juniors neu River Plate... Deugain munud yw hyd y wers a chanodd y gloch cyn i fi droi rownd! Daeth dwy ferch ata i ar y diwedd gyda'r naill yn dweud wrth y llall, 'Preguntale!' ('Gofynna iddi!'), ac yna daeth y cwetsiwn: 'Have you been to London? ' ('Wyt ti wedi bod i Lundain?') 'Ydw'. 'Do you know One Direction? They live yn London!' ('Wyt ti'n adnabod One Direction? Maen nhw'n byw yn Llundain.') Wel, galla i ddim disgrifio'r siom ar eu hwynebau pan ddywedais wrthyn nhw nad oeddwn i'n eu hadnabod! Fwynheuais i yno gyda nhw, er i mi wneud ambell gamgymeriad yn fy Saesneg, a ges i fẃg a theisen blât yn anrheg. Felly ar ôl dychwelyd adref ges i baned o de Cymreig a darn o'r deisen flasusfawr!

Mae cymaint mwy i'w nodi, ond rhag diflasu unrhyw un bydd rhagor o hanesion yn cael eu hadrodd yn fuan...

Eisteddfod y Bobl Ifanc 2012

Fel y gŵyr unrhyw un sydd wedi bod yn darllen y blog hwn mae eisteddfodau yn cael eu cynnal ym Mhatagonia drwy’r flwyddyn, a daeth tro Eisteddfod y Bobl Ifanc fis Medi. Mae hon, i bob pwrpas, yn cyfateb i Eisteddfod yr Urdd gan fod y cystadlu wedi cael ei gyfyngu i’r sawl sy’n iau na 25 oed. Felly dyna fi allan ohoni! Ac yn hytrach na chystadlu cefais i’r fraint o feirniadu yn yr eisteddfod hon eleni eto, a hynny yng nghystadlaethau’r adrodd Cymraeg.

Felly bant â fi i ganolfan hamdden y Gaiman erbyn 8.45 fore Iau y 13eg o Fedi ar gyfer y rhagbrofion. Yn wahanol i ragbrofion yr Urdd lle mae rhieni a’u plant yn crwydro coridorau ysgolion yn gwbl ddi-glem ar drywydd rhyw ystafell ddosbarth, roedd rhagbrawf pob cystadleuaeth yn cael eu cynnal ar lwyfan y ganolfan hamdden yn eu tro – a’r plant yn cael defnyddio meicroffon! Eleni oedd y tro cyntaf i ragbrofion rhanbarthol (Eisteddfod Gylch) gael eu cynnal mewn gwahanol ardaloedd ymlaen llaw gan fod cymaint o blant a phobl ifanc yn dod i’r Gaiman i gystadlu. Doedd dim rhagbrofion rhanbarthol ar gyfer yr adrodd Cymraeg gan nad oedd digon wedi cofrestru eleni (roedd 38 enw yn yr adrodd hyd 4 oed y llynedd) ac yn anffodus, dim ond ar gyfer dwy gystadleuaeth adrodd Cymraeg ac un gystadleuaeth canu Cymraeg y cynhaliwyd rhagbrofion y bore hwnnw. O leiaf ro’n i adref erbyn amser cinio ar ôl treulio’r diwrnod cyfan yn y rhagbrofion y llynedd!

Am ryw chwarter i chwech brynhawn Gwener y 15fed o Fedi (dyw chwech na saith o’r gloch ddim yn cael eu hystyried yn nos yma!) gyrhaeddais i'r ganolfan hamdden yn barod i'r eisteddfod ddechrau am chwech. Roedd y neuadd wedi cael ei thrawsnewid gydag arddangosfa o'r gweithiau celf yn y cyntedd (defnyddiwyd fy nghyflenwad i o 'Blu tack' gan nad oes y fath beth yn bodoli yma), rhesi ar resi o gadeiriau wedi cael eu gosod ar gyfer y gynulleidfa, a'r llwyfan wedi'i addurno yn ddeniadol iawn. Cefais fy nhywys at fwrdd y beirniaid lle'r oedd poteli o ddŵr a bowlenni o siocled yn disgwyl amdanom ni! Roedd copi o raglen y flwyddyn nesaf hefyd ar y bwrdd - cyfieithais dipyn o'i gynnwys ac mae ynddi dudalen o hysbyseb ar gyfer Menter Patagonia. Ond doedd dim llawer o bobl yno pan gyrhaeddais i ac fel sy'n dueddol o ddigwydd, ni ddechreuodd yr eisteddfod tan ryw 6.20 - erbyn hynny roedd y neuadd yn orlawn! Ond cyn i'r cystadlu ddechrau cafodd yr ŵyl ei hagor mewn gair o weddi, wedyn canodd pawb anthem yr Ariannin cyn i gôr ieuenctid Ysgol Gerdd y Gaiman, Hogia'r Wilber a Carlos Dante Ferrari dalu teyrnged i Atahualpa Yupanqui, sef canwr gwerin enwog yn yr Ariannin a fu farw ugain mlynedd yn ôl. Yn dilyn hyn fe ddaeth y bobl ifanc i’r llwyfan yn eu tro i gystadlu mewn gwahanol gategorïau – canu, dawnsio, adrodd, offerynnau, corau, partïon, caneuon actol... Cawson ni fodd i fyw yn eu gwylio!

Yr unig broblem gyda beirniadu yw 'mod i’n colli’r cystadlaethau oedd yn dilyn y rhai adrodd Cymraeg gan mod i’n ysgrifennu’r beirniadaethau unigol a Laura Henry oedd yn eu cyfieithu i’r Sbaeneg y noson honno. Dwi’n synnu ei bod hi wedi cytuno i gyfieithu eleni eto – dwi’n dueddol o newid fy meddwl yn aml wrth lunio’r beirniadaethau, sy’n ychwanegu at ei gwaith hi! Ond chwarae teg, roedd hi’n amyneddgar iawn ac yn gwneud gwaith rhagorol. Mae gofyn i’r beirniaid draddodi beirniadaeth unigol i bob cystadleuydd ar y meicroffon cyn cyhoeddi’r enillwyr, a dwi’n meddwl ei bod hi’n anoddach i’r beirniaid Cymraeg yn hynny o beth – mae’n rhai i ni ysgrifennu yn union yr hyn ry’n ni’n bwriadu ei ddweud er mwyn i’r cyfieithydd ei ddarllen yn Sbaeneg, lle gall y beirniaid eraill ysgrifennu nodiadau a thraddodi’r feirniadaeth yn seiliedig ar y nodiadau hynny. Ac oherwydd hyn, doeddwn i byth yn barod i draddodi’r feirniadaeth pan fyddai’r arweinwyr yn gofyn, ‘Lois, ydy beirniadaeth yr adrodd yn barod?’ Ta waeth, dwi wrth fy modd yn beirniadu ac mae’r plant a’r bobl ifanc yn gallu gwneud y gwaith hwnnw’n anodd tu hwnt ar adegau gyda’i safon. Daeth noson gynta’r cystadlu i ben yn weddol gynnar, a dychwelais adref gyda bag llawn o’r siocledi a ddarparwyd i ymlacio cyn diwrnod prysur o feirniadu.

Ailddechreuodd yr eisteddfod am ddau o’r gloch y prynhawn canlynol, a finnau wedi dychwelyd i fy sedd wrth fwrdd y beirniaid yn brydlon unwaith eto gyda Nivia Owen yn cyfieithu am y prynhawn. Yn anffodus, doedd dim siocled ar y bwrdd y diwrnod hwnnw ond bowlenni o losin mintys. Heddiw y cynhaliwyd cystadlaethau’r plant ieuengaf gyda’r categori ieuengaf ar gyfer plant hyd 4 oed (hyd 8 oed sydd yn yr Urdd), a’r gân Gymraeg ar eu cyfer nhw oedd ‘Yn ddistaw bach’. Nawr, pan oeddwn i’n bump oed ges i a fy nghyd-ddisgyblion yn Nosbarth B Ysgol Rhydypennau, Bow Street, a phlant Dosbarth C ein dewis i ganu ar gasét ‘Rala La La’ gyda Mair Tomos Ifans, sef caneuon yn seiliedig ar straeon Rala Rwdins. Gwnaethon ni hefyd lwyfannu cyngerdd Nadolig yr ysgol yn seiliedig ar y caneuon, lle’r o’n i’n llefarydd. Un o ganeuon y Llipryn Llwyd ar y casét (mae e ar ffurf cd erbyn hyn!) yw ‘Yn ddistaw bach’ a wir i chi, ro’n i bron yn fy nagrau yn gwrando ar blant yr Ysgol Feithrin yn canu’r gân hon dros ugain mlynedd yn ddiweddarach ar lwyfan eisteddfod ym Mhatagonia! Cystadleuaeth arall achosodd i fi deimlo’n emosiynol oedd un o rhai’r corau iau, sef ‘Canu Roc a Rôl’. Ro’n i a fy chwiorydd, dwi’n meddwl fod y brawd yn rhy ifanc, yn canu hon pan o’n ni’n iau wrth wrando ar gasetiau Caryl Parry Jones yn y tŷ ac yn y car – druan â Mam a Dad! A bois bach, o’n nhw’n dda ac yn amlwg yn mwynhau ei chanu.

Cafwyd awr o doriad am chwech o’r gloch ac roedd Côr Cymysg yr Ysgol Gerdd yn cynnal te yn yr oruwchystafell. Ges i docyn am ddim (un o perks beirniadu) i’w fynychu ond ro’dd yn rhaid i fi fynd adref yn gyntaf, felly gyrhaeddais i gyda deg munud yn weddill – a chael stŵr chwareus gan fy nghyd-aelodau am gyrraedd yn hwyr! Dim ond paned o’dd arna i ei eisiau a llowciais ddarn o deisen ddu cyn dychwelyd at fwrdd y beirniaid. Cyn i’r eisteddfod ailddechrau ges i un o’r profiadau mwyaf rhyfedd dwi wedi’i gael yn ystod y flwyddyn a hanner dwi wedi’u treulio yma, sef siarad gydag Wncwl Wyn! Mae Dr E. Wyn James yn ddarlithydd yn Ysgol y Gymraeg Prifysgol Caerdydd ac yn gyn-ddarlithydd arna i, ond yn fwy na hynny mae’n ffrind i’r teulu ers blynyddoedd maith gan fod ei wraig (yr Archdderwyddes newydd) yn un o ffrindiau pennaf Mam.

Roedd e ym Mhatagonia ar gyfer cynhadledd oedd yn cael ei chynnal ym Mhorth Madryn ar y Wladfa, lle’r oedd e’n annerch. Yn anffodus, ni lwyddais i fynychu’r gynhadledd oherwydd yr eisteddfod. Felly daeth Wncwl Wyn am dro i’r Gaiman i weld rhywfaint o’r cystadlu cyn teithio i Buenos Aires y diwrnod canlynol, ac am ryfedd o braf oedd sgwrsio gydag e yn y neuadd honno am gwta 10 munud. Cafodd e hefyd groeso o’r llwyfan, er iddo gael ei alw yn ‘Dr Wyn Jones’ sawl gwaith! Yna daeth Cowbois Rhos Botwnnog i'r llwyfan i agor sesiwn ola'r eisteddfod gyda thair cân, sef eu perfformiad olaf yn Nyffryn Camwy cyn teithio dros y paith i'r Andes y noson honno, ac roedd pawb wedi'u cyfareddu ganddyn nhw.

Aeth yr eisteddfod rhagddi weddill y noson gydag amryw gystadlaethau, gan gynnwys adrodd Cymraeg, wrth gwrs! Ro'n i'n hynod o falch fod rhywun wedi cystadlu ym mhob categori oedran eleni, er gwaetha'r ffaith mai dim ond un ymgeisydd oedd mewn dau ohonyn nhw. Dwi wir yn meddwl y gallai rhai ohonyn nhw gystadlu yn erbyn plant a phobl ifanc Cymry ar lwyfan yr Urdd dan ganu ac adroddYn goron ar y cyfan oedd y prif seremoni, sef Y Fedal. Mae gofyn i'r ymgeiswyr lunio cerdd Sbaeneg ar destun agored ac am yr ail flwyddyn yn olynol safodd fy nghyfaill Gonzalo ar yr alwad (doedd dim utgorn) a chael ei dywys i'r llwyfan. Llongyfarchiadau mawr iddo fe!

Fel sy'n digwydd ym mhob eisteddfod, y corau sy'n cloi'r cystadlu a nifer wedi aros i wrando arnyn nhw. Ond nid beirniadaeth y corau oedd yr olaf i gael ei thraddodi, ond yn hytrach yr adrodd Cymraeg 19-25 oed! Wel, ro'dd mwg bron â chodi o fy mhin 'sgwennu i gyda Nivia a Laura wrthi fel slecs yn cyfieithu. Ond penderfynwyd traddodi'r feirniadaeth yn uniaith Gymraeg er mwyn i bawb fynd i'r gwely, a hithau erbyn hynny'n ryw hanner nos. Ac ar ôl hyn cyhoeddwyd pwy oedd wedi rhagori ym mhob categori. Gary Pugh serennodd yn yr adran gerddoriaeth am ei unawd, Dylan Hughes yn yr adrodd Sbaeneg, a dewisais Martin Hughes am adrodd yn Gymraeg - roedd e'n wych! Llongyfarchiadau i'r tri. A than ganu 'Hen Wlad Fy Nhadau' daeth yr eisteddfod i'w therfyn am flwyddyn arall.

Dwi'n cofio cael fy ngwefreiddio gan safon Eisteddfod y Bobl Ifanc y llynedd, o ran y trefniadau a'r cystadlu, ac roedd eleni llawn cystal. Dwi'n drist wrth feddwl am y ffaith na fydda i yma i fwynhau Eisteddfod y Bobl Ifanc 2013...

Dathliadau a digwyddiadau diweddar...

Trannoeth Gŵyl y Glaniad cychwynnais ar fy nhaith i Tonga. Bws 20 awr i Buenos Aires - awyren 2 awr i Santiago, Chile - awyren 13 awr i Auckland, Seland Newydd - awyren 3 awr i Tongatapu, prif ynys Tonga - awyren 50 munud i Vava'u. Mae fy mrawd-yng-nghyfraith, Polu, yn frodor o'r ynys honno a hwn oedd y tro cyntaf iddo fe a fy chwaer, Gwenno, ddychwelyd yno ers iddyn nhw briodi yn Nhachwedd 2010. Ac wrth gwrs, neidiodd gweddill y teulu ar y cyfle i fynd hefyd! Treulion ni ddeg diwrnod anhygoel o braf yno gyda theulu Polu ac roedd y lle yn hyfryd dros ben - dwy gêm ddiddorol o rygbi, mynychu oedfaon yn y capel, bwyta llawer gormod, snorclo, treulio diwrnod ar y môr mewn cwch, bwyta mwy... Fiefia! Roedd hi'n rhyfedd iawn ffarwelio gyda fy nheulu i ben draw'r byd cyn i fi ddychwelyd i'r Ariannin. Gydag 16 awr o wahaniaeth rhwng y ddwy wlad a chroesi'r llinell amser (gadewais i Auckland am 13.10 brynhawn Mawrth, a glanio yn Santiago am 11.30 fore'r Mawrth hwnnw) bûm yn dioddef o'r hen 'jetlag' am ryw bythefnos! Ond dychwelais i'r gwaith fwy neu lai yn syth...

Diwrnod y Gaiman
Roedd y diwrnod cyn i fi ddychwelyd o fy ngwyliau yn Tonga, sef y 14eg o Awst, yn ddiwrnod arbennig o bwysig yma yn y Gaiman, gan mai dyma ddiwrnod pen blwydd y pentref. Naw mlynedd ar ôl cyrraedd yr Ariannin, symudodd y Cymry yn bellach i’r tir mawr gan sefydlu pentref lle mae’r Gaiman heddiw. Adeiladodd dyn o’r enw David Roberts y tŷ cyntaf yno'r flwyddyn honno, ac mae’n dal i sefyll heddiw gyda’i ddrysau ar agor i ymwelwyr. Cafodd rhai o olygfeydd ‘Poncho Mam-gu’ eu ffilmio yno!

Mae’n debyg fod David Roberts wedi cael cyngor gan yr Indiaid i adeiladu ei gartref ar y safle hwnnw gan ei fod yn ddigon pell o Afon Camwy, ac mae’r ffaith fod y Gaiman – a’r dyffryn – wedi dioddef sawl llifogydd dinistriol dros y degawdau gyda nifer fawr o bobl yn colli eu cartrefi a’u heiddo, yn dangos fod yr Indiaid hynny yn llygaid eu lle! Yn y Gaiman y sefydlwyd cyngor cyntaf talaith Chubut, a hynny yn 1885. Enw Indiaidd ydy 'Gaiman' ac nid yw ei ystyr yn hollol glir, gyda rhai yn dweud mai ‘carreg hogi’ ydyw ac eraill yn dadlau mai ‘lle cul’ yw'r ystyr. Ond mae’n debyg mai ‘Pentref Sydyn’ oedd enw’r Cymry arno gan ei fod yn datblygu’r gyflym iawn yn ystod y blynyddoedd cynnar, ac erbyn heddiw mae rhyw 10,000 o bobl yn byw yma. Cynhaliwyd wythnos o weithgareddau a digwyddiadau i nodi pen blwydd y Gaiman yn 138 oed ac yn anffodus, collais i’r mwyafrif helaeth ohonyn nhw.

Cyrhaeddais y Gaiman nos Fercher y 15fed, ac ar nos Iau yr 16eg roedd yr Ysgol Gerdd a'r Ysgol Feithrin yn cynnal twmpath dawns i ddathlu. Patrwm y noson oedd bod gwahanol ddosbarthiadau o'r ddwy ysgol yn perfformio dawns cyn i'r athro wahodd rhieni a chyfeillion i ymuno â nhw i ddysgu dawns newydd. Gofynnwyd i fi baratoi un ddawns i'w dysgu ar ddiwedd y noson, a dewisiais i 'Cylch y Cymry' gan ymarfer yn lolfa Tŷ Camwy y bore hwnnw. Wel ro'n i bron ar y llawr pan gydiodd un o'r athrawon eraill yn y meicroffon a dweud mai hon oedd y ddawns ro'dd hi'n mynd i'w dysgu iddyn nhw! Fy nhro i oedd nesaf felly penderfynais ddysgu 'Jac y Do' iddyn nhw, sef un o'r dawnsfeydd y dewiais y llynedd. Dwi ddim yn meddwl fod unrhyw un yn cofio, a daeth nifer o blant i'r blaen a chael tipyn o hwyl yn ei dawnsio!

Ar fore Sul y 19eg o Awst cynhaliwyd yr orymdaith flynyddol ar hyd brif stryd y Gaiman, sef Eugenio Tello. Gollais i hon y llynedd, felly ro’n i wrth fy modd yn cael bod yn rhan ohoni eleni. Ro’n i'n gorymdeithio ar ran yr Ysgol Feithrin gyda Chymdeithas Dewi Sant, ac am ryw hanner awr wedi naw y bore hwnnw trawsnewidiwyd yr Ysgol Gerdd yn ystafell newid wrth i amryw ohonon ni fenthyg gwisgoedd dawnsio gwerin yr ysgol i gynrychioli’r Cymry cyntaf. Felly gyda’r sgert, ffedog, llewysau, cot, a’r boned yn eu lle, bant â ni i ben draw’r stryd yn barod i orymdeithio... Ond roedd yn rhaid i ni aros bron i ddwyawr cyn gallu gwneud hynny!

Do’s gyda fi ddim syniad pam fod cymaint o oedi, ond fel’na ma’i weithiau. Felly ar ôl i Glwb Rygbi Draig Goch, Clwb Pêl-droed, y Clwb Canŵio, y Clwb Tango, Clwb Rolyr-blêds, gwahanol ysgolion, ac amryw gymdeithasau eraill orymdeithio daeth ein tro ni gydag Ysgol yr Hendre, Grŵp Dawnsio Gwerin Gwanwyn a’r Ysgol Gerdd i gerdded heibio i’r torfeydd o bobl oedd wedi dod i wylio’r orymdaith liwgar. Roedd yr awyrgylch yn arbennig, ac mewn gwlad sy’n dathlu cymaint o wyliau cenedlaethol mae hi’n hyfryd eu gweld yn ymfalchïo yn eu gwreiddiau a'u hanes lleol hefyd. Bydden i wrth fy modd yn gorymdeithio drwy Bow Street mewn gwisg Gymreig, ond does gen i ddim syniad pryd cafodd pentref gorau’r byd ei sefydlu!

Capel Salem yn 100 oed
Nôl ym mis Mehefin dathlodd Capel Salem Lle Cul ei ganmlwyddiant, a chynhaliwyd cymanfa ganu yno i nodi’r digwyddiad lle ces i’r fraint o rannu neges o’r Beibl gyda’r gynulleidfa. Ond brynhawn dydd Sadwrn olaf Awst cynhaliodd aelodau’r capel eu dathliad eu hun, ac roedd y capel yn orlawn gyda phobl yn sefyll yn erbyn y waliau a rhai’r tu allan wrth i’r gwasanaeth ddechrau. Aelodau’r capel a’u teuluoedd oedd yn bennaf gyfrifol am arlwy’r prynhawn - unawdau, darlleniadau, cyfarchion a deuawdau.

Ces i dipyn o sioc pan ddechreuodd parti o gyn-ddisgyblion yr Ysgol Sul ganu 'Draw draw yn Tsieina', ond ymunais i a phawb arall yn y gytgan! Dangoswyd cyflwyniad ‘powerpoint’ o wahanol luniau ar hanes y capel dros y blynyddoedd – dosbarthiadau Ysgol Sul, pregethwyr, cyngherddau, priodasau a dathliadau Gŵyl y Glaniad. Yn eu plith roedd llun o ferch o’r enw Lois Guilford, sef y ferch gyntaf o’r enw Lois i fi glywed amdani yn hanes y Wladfa! Dewisodd un o'r unawdwyr yr emyn 'Pwy fydd yma 'mhen can mlynedd?' ac roedd ef a phawb arall dan deimlad wrth ystyried geiriau'r emyn hwnnw. Maen nhw'r un mor berthnasol i ni heddiw, gan obeithio y bydd y capeli hyn yn llewyrchu dros y blynddoedd a'r degawdau nesaf ac yn orlawn ar gyfer dathliadau dauganmlwyddiant.

Cymanfaoedd Canu
Mae dwy Gymanfa Ganu wedi cael eu cynnal ers y cofnod diwethaf, ac roedd y gyntaf yng Nghapel Seion, Bryn Gwyn ar brynhawn Sadwrn y 18fed o Awst. Mae rhai o gapeli Cymreig Dyffryn Camwy wedi derbyn arian gan lywodraeth y dalaith i’w hadnewyddu, a bu adeiladwyr yn gweithio ar Gapel Seion drwy’r llynedd. Felly hwn oedd y tro cyntaf i fi fod yno, a gyda hynny dwi wrth fy modd gyda’r ffaith mod i bellach wedi bod i bob un o’r capeli Cymreig! Un ar bymtheg ohonyn nhw. Er bod tipyn o waith wedi cael ei wneud ar Gapel Seion mae’n debyg eu bod nhw wedi cadw popeth yn union yr un peth, ac roedd y llawr pren yn llithrig dan draed wrth i fi gerdded i’r blaen i weddïo. Roedd hi’n ddiwrnod braf felly gadawyd y drysau ar agor yn ystod y gwasanaeth, gyda’r canu yn llenwi'r awyr las a'r caeau'r tu allan.

Ychydig wythnosau'n ddiweddarach, ar y 9fed o Fedi, cynhaliwyd Cymanfa Ganu yng Nghapel Bethlehem Treorci. Cyrhaeddodd Cowbois Rhos Botwnnog y diwrnod cynt (cewch fwy o hanes yr ymweliad yma maes o law), ac roedd eu perfformiad cyntaf nhw yn y gymanfa hon.

Cododd y tri brawd i flaen y capel gan ganu ‘Dwy Law yn Erfyn’ i gyfeiliant gitâr a bongos, a syrthiodd distawrwydd ar yr ystafell gyda’r gynulleidfa wedi’i swyno gan y perfformiad teimladwy. Roedd y canu cynulleidfaol hefyd yn werth ei glywed, gyda mwy o emynau Cymraeg wedi cael eu dewis na’r arfer, a thraddodais i’r weddi ar ôl i’r offrwm gael ei gasglu. Yn ôl yr arfer, cafodd llun ei dynnu o bawb y tu allan i’r capel, ond yn wahanol i’r arfer darparwyd te yn y festri ar ôl y gymanfa – Bethlehem yw’r unig gapel sy’n cynnig te yn ddiffael, a chewch chi fyth mo’ch siomi gan yr arlwy!

Pen Blwydd Llawen Ysgol Feithrin y Gaiman
Bob dydd Iau dwi'n mynd i Ysgol Feithrin y Gaiman i ddarllen stori Gymraeg i'r tri dosbarth yn eu tro. Dwi wrth fy modd yn mynd yno ac yn gweld cynnydd yn ymddygiad ac iaith y plant o un wythnos i'r llall. Ar y 23ain o Awst roedd yr ysgol yn dathlu ei phen blwydd yn bedair ar bymtheg oed, felly cynhaliwyd parti yn y 'pelotero', sef rhyw fath o hwylfa gyda chastell bownsio a lle i fwyta y tu fewn, a pharc a thŷ bach twt y tu allan.

Ges i wahoddiad i ymuno â'r dathlu, felly lawr â fi i chwarae gyda'r plant. Heblaw am siglo ambell blentyn ar y siglen yn genfigennus, treuliais i dipyn o amser gyda rhai o'r bechgyn hynaf (4-5 oed) oedd yn trio agor 'ffynnon' ro'n nhw wedi'i ddarganfod yng nghornel y maes chwarae! Ar ôl yr holl chwarae, daeth pawb at ei gilydd i ganu 'Pen Blwydd Llawen' i'r Ysgol Feithrin yng ngolau canhwyllau'r gacen oedd wedi cael ei phobi gan athrawes goginio'r ysgol - wedyn cawson ni ei blasu, wrth gwrs! Roedd hi'n hynod o flasus! Mae nifer fawr iawn o blant yr ardal wedi derbyn eu haddysg gynnar yn yr Ysgol Feithrin hon gydag athrawon gweithgar ac ymroddgar dros ben. Ac er nad yw nifer ohonyn nhw wedi parhau i fynychu dosbarthidau neu ymarfer eu Cymraeg ers ei gadael, maen nhw'n dal i gofio rhai geiriau, brawddegau a chaneuon, ac mae hynny'n beth gwerthfawr dros ben. Pen Blwydd Llawen i'r Ysgol Feithrin, a dymuniadau gorau am flynyddoedd lawer i ddod!

Oedfaon Cymraeg
Dwi ddim yn gwybod pryd ddechreuodd yr arferiad, ond ar bedwerydd Sul y mis mae Capel Tabernacl Trelew yn cynnal oedfa Gymraeg yn y bore a Chapel Bethel y Gaiman yn cynnal oedfa Gymraeg yn y prynhawn. Dwi wedi cael yr anrhydedd o wneud gwaith Duw yn yr oedfaon hyn ers mis Ebrill y llynedd, a dwi'n gwerthfawrogi'r cyfle yn fawr.

Penderfynodd aelodau Capel Bethel na fyddai oedfaon yn cael eu cynnal yno yn ystod y prynhawniau eleni, felly cytuniais i wneud dwy oedfa y mis yno. Mae'n dipyn o waith paratoi ar eu cyfer nhw, ond mae'n fendith fawr cael gwneud gwaith Duw a rhannu ei air gyda'r bobl, a chael treulio cymaint o amser yng nghwmni'r gair. Roedd pum Sul ym mis Medi, a gan mod i wedi treulio'r pedwerydd penwythnos yn yr Andes (lle cynhaliwyd oedfa Gymraeg yng Nghapel Seion Esquel y Sul hwnnw), cynhaliwyd ail oedfa Gymraeg Capel Bethel fis yma'r wythnos hon. Gyda'r gwanwyn bellach wedi cyrraedd Patagonia ac arwyddion o fywyd newydd, ac roedd y neges yn seiliedig ar Lasarus yn cael ei godi o'r bedd. Ac yn ôl ein harfer, es i a rhai o wragedd y capel am baned a sgwrs i Siop Bara.

Clecs Camwy
Mae'r papur bro Clecs Camwy yn dal i gael ei gyhoeddi yn fisol, a bydd rhifyn mis Medi yn cael ei argraffu a'i ddosbarthu dros y diwrnodau nesaf. Mae'r papur bellach yn cael ei argraffu siop yn y Gaiman ers ychydig fisoedd oherwydd ei phrisiau cystadleuol, a ges i sioc wrth gerdded drwy Drelew rai wythnosau yn ôl a gweld fod y siop lle ro'n i'n ei argraffu bellach yn wag! Tybed ai Clecs Camwy oedd yn cynnal y siop, a heb fy ngwasanaeth i ei bod hi wedi mynd i'r wal?! Ar ôl crybwyll y peth wrth un o fy ffrindiau, dywedodd hi eu bod nhw wedi symud i adeilad arall gyferbyn. Diolch byth. Cerddais heibio i'r adeilad hwnnw yn ddiweddar a gweld ei fod llawer yn fwy na'r llall a bod y siop wedi datblygu gryn dipyn! Felly dy'n nhw ddim wedi gweld fy eisiau i a fy Nghlecs Camwy o gwbl...

Gŵyl y Glaniad

Wel wir, ma ’na amser hirfaith ers i fi ddiweddaru’r blog a chymaint o bethau wedi digwydd dros y deufis diwethaf! Ond yn gyntaf rhaid dychwelyd at un digwyddiad hynod o bwysig fu ddiwedd mis Gorffennaf, sef Gŵyl y Glaniad.

Fel dwi wedi sôn droeon, mae calendr yr Ariannin yn llawn diwrnodau arbennig i goffáu pobl neu ddigwyddiadau hollbwysig yn hanes y wlad. Mae rhai o’r rhain, megis Diwrnod Annibyniaeth yn wyliau cenedlaethol tra bo eraill, megis Diwrnod y Petrol yn daleithiol – dyma’r diwrnod y cafodd petrol ei gloddio gyntaf yn Comodoro, felly mae’n ddiwrnod o wyliau yn nhalaith Chubut. Dwi’n meddwl ei bod hi’n deg dweud mai’r 28ain o Orffennaf yw gŵyl bwysicaf Chubut, sef Gŵyl y Glaniad. Ar y dyddiad hwn yn y flwyddyn 1865 y sefydlwyd y dalaith, a hynny gan mai dyma pryd y glaniodd y Cymry yma am y tro cyntaf. Gadawodd llong y Mimosa (nid hon oedd y dewis cyntaf, gyda llaw) borthladd Lerpwl ar yr 28ain o Fai 1865 gyda dros 150 o Gymry ar ei bwrdd yn llawn gobaith a disgwyliadau am ddyfodol gwell ar eu cyfer nhw a’u disgynyddion, gan droi eu cefn ar y gorthrwm yng Nghymru. Ar ôl deufis o hwylio’r Iwerydd, angorodd y Mimosa yn y Bae Newydd sydd ar arfordir ddwyreiniol yr Ariannin. Dyma lle mae Porth Madryn heddiw, ond yn groes i gred nifer nid dyma’r dref gyntaf i’r Cymry ei sefydlu - Caer Antur oedd honno, a newidiodd ei henw maes o law i Drerawson ond sydd bellach yn dwyn yr enw Rawson. Wynebodd y Cymry hyn flynyddoedd o galedi a dioddefaint wrth iddyn nhw geisio sicrhau bywoliaeth ac yn wir fywyd iddyn nhw eu hunain. Doedd dim dewis ond brwydro, ac oni bai am y Cymry hyn, ni fyddai Chubut fel mae hi heddiw, ac mae trigolion y dalaith yn talu teyrnged i’r Cymry hynny a'u dyfalbarhad.

Mae’r cofio yn dechrau cyn yr 28ain o Orffennaf, gydag ysgolion y dalaith yn dysgu am yr hanes a rhai ohonyn nhw’n cynnal gwahanol weithgareddau, maegis te Cymreig. Aeth Ysgol yr Hendre gam ymhellach a chynnal swper arbennig yng Nghanolfan Amaeth Trelew y noson gynt, ac roedd y seddi yn llawn pobl oedd yn barod i fwynhau asado ac adloniant. Roedd y cig a baratowyd gan griw Bryn Gwyn yn hynod o flasus, fel arfer, ac ro’n i’n falch iawn o groesawu plât ar ôl plât o gig blasusfawr a ddeuai i’r bwrdd! Pan oedd boliau pawb yn llawn a’r platiau yn wag, dechreuodd yr adloniant. Roedd Elliw a Sara wedi llunio parodi o ‘Blaenau Ffestiniog’ gyda geiriau addas yn ymwneud â’r Cymry yn cyrraedd Patagonia, a chafodd gryn gymeradwyaeth! Chwarae teg iddyn nhw! Yna gwahoddwyd dwy ferch i ddawnsio, a ches i dipyn o syndod pan gyhoeddwyd y byddan nhw’n dawnsio dawns Arabaidd – mewn geiriau eraill, ‘Belly Dance’! Dwi ddim yn gwadu nad oedden nhw’n gallu dawnsio, ond do’n i ddim yn gallu gweld y cysylltiad rhwng hyn a Gŵyl y Glaniad, a go brin mai dyma sut y byddai’r Cymry cyntaf wedi dychmygu eu disgynyddion yn dathlu eu dyfodiad i’r Ariannin... Ta waeth, roedd pawb i’w gweld yn mwynhau a chafodd rhai o blant yr ysgol gyfle i ymuno â nhw. Yn dilyn hyn gostyngwyd y golau a chodwyd y gerddoriaeth wrth i’r disgo ddechrau, a bu dawnsio tan oriau mân y bore!

Ychydig oriau yn ddiweddarach agorodd drysau Neuadd Dewi Sant Trelew ar gyfer seremoni arbennig Gŵyl y Glaniad. Roedd yr ystafell fawr yn orlawn, a chafodd pawb fathodyn baneri Cymru a’r Ariannin yn rhodd i gofio’r diwrnod. A bod yn onest, ro’n i wedi fy siomi’n fawr gan y ffaith mai uniaith Sbaeneg oedd yr anerchiad a’r siarad, ond canodd côr plant ‘Lleisiau Bach y Dref’ a phedwarawd ‘Hogia’r Wilber’ ganeuon Cymraeg, a pherfformiodd Dawnswyr Gwanwyn ddawns werin Gymreig.

Ar ôl i eiriau angerddol ‘Hen Wlad Fy Nhadau’ lenwi’r neuadd, parhaodd y dathlu gyferbyn â Neuadd Dewi Sant wrth i nifer fynd i Gapel Tabernacl ar gyfer cymanfa ganu. Roedd y gwasanaeth hwn, y croeso, y darlleniad a’r emynau yn ddwyieithog gyda'r canu yn angerddol - yn enwedig wrth i ni ganu yr emyn olaf a gyfansoddwyd gan Llewelyn Griffiths ar gyfer Gŵyl y Glaniad:

Mae Popeth yn Dda

Pob Cymro drwy'r dyffryn sydd heddiw o'r bron
Yn dathlu Gŵyl Glaniad yn llawen a llon.
Gŵyl glanio;r dewr fintai a di-droi-yn-ôl
Laniasant ym Madryn flynyddoedd yn ôl.

Cytgan Cymraeg:
Mae popeth yn dda.
Mae popeth yn dda.
Mae Iesu'n fy ngharu,
Mae popeth yn dda.

Mewn Dyffryn bach clyd o ddwndwr y byd,
Gŵyl cofio y glanio sy'n aros o hyd.
Cwpanaid o de a 'chat' onide,
A phawb fel pe'n barod i floeddio - 'Hwrê!'

Cytgan Sbaeneg:
Ya todo está bien.
Ya todo está bien.
Si, Cristo me ama -
Ya todo está bien.

Nid oes yma'n aros dim un o'r rhai hyn;
Maent oll wedi croesi trwy gymoedd y glyn.
Ac na foed i ninnau sy'n byw yn y wlad
Fyth, byth ag anghofio arloeswyr ein gwlad.

Am dri o’r gloch y prynhawn ar ddiwrnod Gŵyl y Glaniad daw cyfle am gwpanaid o de a 'chat' gyda'r rhan fwyaf o gapeli Cymreig Dyffryn Camwy yn agor eu drysau gan ddarparu te mawreddog ar gyfer ymwelwyr. Yn anffodus, gan fod pob capel yn cynnal eu te yr un pryd dyw hi ddim yn bosib crwydro o un i’r llall! Eleni penderfynon ni fynd i Gapel Bethlehem Treorci, ac er i ni gyrraedd yno tua chwarter wedi tri roedd tir y capel yn llawn ceir a nifer o bobl yn aros eu tro wrth y drws! Aros fu’n rhaid i ni felly, ac er mai ni oedd y nesaf am ran helaetha’r amser buon ni a’n stumogau ar bigau’r drain am awr gyda mwy a mwy o bobl yn ymuno â’r gynffon - syrthiodd ambell bluen eira yn y cyfamser gna ychwanegu rhywfaint o gyffro at yr achlysur! A phan ddaeth ein tro ni i gamu dros y trothwy, aeth yr aros i ebargofiant wrth i ni weld bwrdd wedi’i osod yn hyfryd gyda phlataiau o fara menyn a chacennau arno. Teisen lemwn, teisen blât afal, teisen siocled, teisen gyda jam llaeth, teisen gydag eirin gwlanog, teisen hufen, teisen ddu... Dyna’r rhai dwi’n cofio eu blasu, beth bynnag, a hynny rhwng nifer di-ri o baneidiau! Gydag ond briwsion yn weddill ar y platiau a dail te ar waelod y cwpanau, gadawon ni Gapel Bethlehem a gwneud ein ffordd draw at Gapel Bethel y Gaiman. Ond nid i loddesta.

Roedd arlwy’r capel hwn yn cynnwys canu yn y Capel Newydd, a phan gyrhaeddon ni roedd nifer o ymwelwyr yn eistedd yno gan weiddi rhifau gwahanol emynau, cyn i rai o griw ifanc Bethel ffurfio côr i ganu ambell gân fawl Sbaeneg. Aethon nhw yn eu blaen i berfformio mewn gwahanol gapeli, a gadawon ni am Gapel Bryn Crwn lle’r oedd cynegrdd yn cael ei gynnal – unawdau, deuawdau, adrodd, offerynnau, a sgets! Diwedd gwych i ddiwrnod arbennig!

Dwi wrth fy modd gyda Gŵyl y Glaniad. Mae ’na naws Nadoligaidd yn perthyn i’r diwrnod, wrth fynychu oedfa yn y bore ai deuluoedd y gwahanol gapeli ddod at ei gilydd i ddathlu ac i fwynhau'r diwrnod – ac i fwyta! Ond yn fwy na hynny, mae’n hyfryd fod pobl yn dal i gofio am y Cymry dewr hynny a fentrodd dros y moroedd ar fwrdd y Mimosa 147 o flynyddoedd yn ôl ar drywydd bywyd newydd, boed yn ddisgynyddion iddyn nhw ai peidio, gan ymfalchïo yn eu gwreiddiau Cymreig. Oni bai amdanyn nhw a’u gwaith caled a diflinio byddai dim un ohonom ni yma yn y Wladfa heddiw - byddwn i bendant ddim wedi cael y profiadau anhygoel a gwefreiddiol dwi wedi eu cael dros y flwyddyn a hanner diwethaf, na chwrdd â'r bobl arbennig dwi wedi cael y fraint o ddod i'w hadnabod dros y cyfnod hwnnw.

Hir Oes i Gymry Patagonia!

Y Gymraeg yn y Gwyliau

Mae distawrwydd diweddar y blog ar gyfri’r ffaith mod i wedi bod ar fy ngwyliau. Felly gadewch i ni droi’n golygon yn ôl i’r gorffennol ac i fis Gorffennaf...

Fel y soniais yn y blog diwethaf, bu pythefnos o wyliau gaeaf yn yr Ariannin ddechrau mis Gorffennaf. Gan y byddwn i’n hel fy mhac ym mis Awst, bûm i’n gweithio yn ystod y pythefnos hwnnw. Ond wrth gwrs, doedd dim ysgol na dosbarthiadau yn cael eu cynnal felly lluniais raglen o weithgareddau a dosbarthiadau yn Nhŷ Camwy ar gyfer y cyfnod hwnnw, dan yr enw ‘Y Gymraeg yn y Gwyliau’.

Deuai plant rhwng tair ac wyth oed i Dŷ Camwy ar gyfer ‘Cylch Camwy’ am ychydig oriau bob prynhawn. Roedd hi’n dipyn o waith meddwl am weithgaredd wahanol ar eu cyfer nhw bob dydd, ond cawson ni dipyn o hwyl yn chwarae gyda jig-sôs, canu, paentio’r fferm gyda stensiliau ac anifeiliaid gyda siâp y llaw, tynnu lluniau, gwneud collage o ddynion eira a bowlenni paper mache; er nad oedd y paper mache yn union fel y dylai fod! Roedd y plant wrth eu bodd yn gwylio cartŵnau a rhaglenni Cymraeg, ac yn gofyn am ‘Wmff’ a ‘Mwnci’n Dweud, Mwnci’n Gwneud’ bob dydd – diolch yn fawr iawn i wefan Golyg.com am ddarparu’r rhaglenni hyn. Roedd rhieni un o’r plant wedi trefnu ymweliad â Phorth Madryn un diwrnod, ond gwrthododd y ferch yn lân â mynd gan ei bod hi eisiau dod i Dŷ Camwy yn lle!

Mae’r dosbarthiadau Cymraeg yma yn y Wladfa yn dilyn y cwrs WLPAN, ond unwaith yr wythnos yn unig mae hi’n bosib eu cynnal nhw yma yn hytrach na chynnig cwrs carlam. Felly penderfynais gynnal arbrawf a chynnig y cwrs i ddechreuwyr am ddwyawr y dydd yn ystod yr wythnos gyntaf. Fel mae’n digwydd, roedd y sawl a ddangosodd ddiddordeb yn y dosbarth eisoes wedi mynychu rhai dosbarthiadau Cymraeg, felly newidiodd y cwrs o Gymraeg i Ddechreuwyr i Gymraeg Sylfaenol gyda’r pwyslais ar ymarfer a datblygu sgiliau siarad. Ac am awr ar ôl y dosbarth hwn roedd cyfle i’r sawl sydd eisoes yn siarad Cymraeg yn rhugl roi rhywfaint o sglein ar eu hiaith lafar ac ysgrifenedig mewn dosbarth Gloywi Iaith. Wel, ro’n i wedi drysu fy hunan gydag ambell bwynt gramadegol, heb sôn am y myfyrwyr! Yn ystod ail wythnos y gwyliau cynhaliwyd gweithdai nosweithiol oedd yn seiliedig ar gystadlaethau’r eisteddfodau yma ym Mhatagonia – cyfieithu, ysgrifennu adolygiad llyfr a hunangofiant, dadansoddi ‘Ystrad Fflur’ sy’n ddarn adrodd, a gweithdy ysgrifennu creadigol gyda golwg ar gystadleuaeth yr Eisteddfod Genedlaethol ar gyfer trigolion y Wladfa. Gobeithio’n wir y bydd y beirniaid yn derbyn sawl ymgais yn y gwahanol gystadlaethau eleni!

Ar ben y sesiynau hyn, daeth amryw bobl i Dŷ Camwy ar wahanol nosweithiau cymdeithasol, a’r gyntaf oedd gwylio’r ffilm ‘Poncho Mam-gu’, sydd yn ffilm ddogfen yn seiliedig ar y llyfr ‘Nel Fach y Bwcs’. Cynhaliwyd dwy noson goginio, oedd yn boblogaidd iawn! Dangosodd Elliw sut i wneud y pwdin bara menyn traddodiadol gyda swltanas yn y gyntaf, ond manteisiodd bawb ar y cyfle i flasu un ro’dd hi wedi’i baratoi ymlaen llaw – yng ngwir ysbryd Blue Peter – gyda jam llaeth yn lle’r menyn ac eirin gwlanog yn disodli’r swltanas. Que rico! A pharatois i gacen gaws lemwn a phice’r maen oren, fel mae Mam-gu yn eu gwneud. Roedd hefyd cyfle i flasu’r rhain yn eu tro!

Trannoeth y Noson Goginio hon, cynheliais de prynhawn yn Nhŷ Camwy yn gyfle i bobl ddod at ei gilydd i sgwrsio dros baned, yn ogystal â chael gwared â’r danteithion a gynhyrchwyd y noson gynt. Daeth mwy na’r disgwyl a phawb fel sardîns o gwmpas y bwrdd, a rhaid oedd ailddefnyddio rhai o’r platiau a darparu llwyau te plastig i ambell un. Er gwaetha’r cyfarwyddyd i beidio dod ag unrhyw beth i’r te, ymddangosodd pwdinau semolina, teisen foron, tarten afalau, a theisen jam llaeth, felly roedd mwy o felysion yn y tŷ ar ôl i bawb adael na chyn iddyn nhw gyrraedd! Ond roedd y prynhawn yn un llwyddiannus ac yn gyfle da i gymdeithasu. Yr wythnos ganlynol dychwelodd rhai ar gyfer yr ail Noson Goginio, ac ambell wyneb newydd yn ein plith. Y tro hwn, paratôdd Elliw gacen oergell, sef barau o siocled a bisgedi, a gwnes innau ‘frownies’ a chrymbl afalau. Unwaith eto, roedd croeso i bawb flasu’r danteithion!

Daeth yr wythnos i’w therfyn gyda Noson Gêmau. Rhannwyd yn ddau dîm i fynd benben â’i gilydd mewn chwe rownd, oedd yn cynnwys symud cymaint o ‘Rocklets’ â phosib o un fowlen i’r llall gyda gwelltyn diod, rhoi trefn ar linellau cymysg ‘Hen Wlad Fy Nhadau’, a cheisio adnabod pobl a llefydd mewn lluniau! Llongyfarchiadau i’r tîm buddugol a enillodd gryno ddisg o gerddoriaeth Gymraeg!


Roedd y pythefnos yn aruthrol o brysur, y gwrthwyneb llwyr i wyliau! Ond dwi’n hapus dros ben gyda’r fenter hon. Felly diolch yn fawr iawn i bawb am eu cefnogaeth i’r Gymraeg yn y Gwyliau!

Annibyniaeth, Buddugoliaeth, Cyngerdd a Chymanfa...

A minnau bellach wedi dychwelyd i Batagonia ers pedwar mis, dwi bron iawn â chyrraedd hanner ffordd! Roedd pwy bynnag ddywedodd 'mae amser yn hedfan' gyntaf yn llygad ei le, ac mae'r wythnosau diwethaf wedi bod yn llawn prysurdeb amrywiol, megis...

Eisteddfod MiniBethel

Bythefnos yn unig ar ôl MicroEisteddfod Camwy, cynhaliwyd ail eisteddfod y flwyddyn, sef Eisteddfod MiniBethel. Hen Gapel Bethel oedd cartre'r eisteddfod hon hefyd, a'r capel ei hun a'i threfnodd. Ro'n i ar bwyllgor yr eisteddfod, a dewisais y testunau llenyddiaeth Gymraeg a'r darnau adrodd Cymraeg - o'r herwydd, ni chystadlais ynddyn nhw. Ond ro'n i'n awyddus i fentro yn un o'r cystadlaethau coginio, sef y deisen foron. Yr unig broblem oedd fod yn rhaid mynd â'r danteithion i'r capel rhwng 5 a 7 ar y dydd Iau, ddeuddydd cyn yr eisteddfod, a dwi'n cynnal dosbarth yn y tŷ rhwng 5 a 7 bob prynhawn Iau. Penderfynwyd y byddai'r plant yn coginio ar gyfer yr eisteddfod yn ystod y wers honno, ac felly hysbysais gadeiryddes y pwyllgor y byddai'r pethau bach melys yn cyrraedd rhyw 5/10 munud yn hwyr. Cawsom bardwn! Felly pobais y deisen foron gyda'r bwriad o'i hanfon i'r capel gyda gwaith y plant. Roedd gwahanol gategorïau ar gyfer gwahanol oedrannau, a gan fod trawstoriad o oedrannau yn cael eu cynrychioli yn yr ôl-feithrin, trodd Tŷ Camwy yn ffatri! Ymunodd y dosbarth lleiaf sy fel arfer yn cael eu gwersi yn yr Ysgol Feithrin â ni i baratoi bisgedi cnau, ac aeth merched fy nosbarth i ati i wneud pepas, sef bisgedi bach gydag ychydig o jam arnyn nhw. Cyrhaeddodd un o'r bechgyn hynaf yn gynnar, felly dechreuodd e ar y magdalenas. Afraid dweud fod yr ystafell flaen yn edrych fel bod y fasged siopa wedi ffrwydro!

Daeth awr y merched i ben gyda'r tair yn llyfu'r llwyau a'r fowlen yn braf, ac yn bwyta'r jam oedd yn weddill heb gyfle i wneud y pice bach. Wedyn cyrhaeddodd gweddill y plant hŷn i orffen y magdalenas, a thra bo'r cacennau yn y popty aethon ni ati i ymarfer y cydadrodd, 'Y Gerdd Werdd' am y tro olaf, gan ychwanegu props a symudiadau. Erbyn diwedd yr ymarfer roedd y cacennau a'r bisgedi i gyd yn barod, ond cyn i fi droi rownd roedd un o'r athrawesau eraill wedi mynd â nhw i'r capel yn ei char. Felly a hithau bellach yn ddeng munud wedi saith, dyna lle safwn i yn yr ystafell flaen wedi fy amgylchynu gan flawd, siwgr, wyau, menyn, cnau a jam, a chlamp o deisen foron yn segur ar y bwrdd heb ffordd i'w chludo i'r capel. Ond daeth Esyllt a'i chamioneta i achub y dydd, ac am 7.45 (dri chwarter awr yn hwyr) gyrhaeddais i a fy nheisen foron y capel, lle'r oedd un o'r beirniaid yn aros amdanaf! Mae'r cystadlaethau hyn i fod yn anhysbys, ond dywedodd 'tyrd a fo yma' wrtha i cyn diflannu i'r gegin. Ynghanol holl brysurdeb y prynhawn ches i ddim cyfle i feddwl am ffugenw heb sôn am ei nodi, felly ymddangosodd beirniad drachefn i ofyn am ffugenw - Sali Mali ddaeth i fy meddwl i'n gyntaf! Doedd y canlyniadau ddim yn cael eu cyhoeddi tan yr eisteddfod ddydd Sadwrn, ond arhosais yno i gynorthwyo gyda'r addurno a pharatoi'r gwobrau.
Am 14.00 ar brynhawn Sadwrn y 30ain o Fehefin fe ddechreuodd eisteddfod MiniBethel ac roedd yr ystafell yn llawn dop o deuluoedd a ddaeth i gefnogi'r amryw blant fyddai'n ymddangos ar y llwyfan i ganu ac adrodd yn Gymraeg ac yn Sbaeneg. Gan nad o’n i’n berniadu nac yn cystadlu dreuliais i’r prynhawn yn ffilmio gwahanol gystadlaethau, ond symudais i'r sedd flaen pan oedd fy nghriw yn cydadrodd 'Y Gerdd Werdd'.

Ro'n i'n teimlo fel rhiant eisteddfodol! Gwnaethon nhw'n arbennig o dda, a chipio'r wobr gyntaf! Wel, nid ymddangosodd y ddau grŵp arall oedd wedi rhoi eu henwau i gystadlu - mae'n siŵr eu bod nhw wedi clywed ein bod ni'n cystadlu... Yn anffodus, prin iawn oedd y cystadleuwyr wrth i'r oedrannau fynd yn hŷn gyda rhai categorïau heb unrhyw gystadleuwyr o gwbl. Câi canlyniadau'r gwahanol gystadlaethau 'gwaith cartref' eu cyhoeddi o'r llwyfan drwy'r prynhawn, a daeth tro'r deisen foron. Roedd rhyw bum teisen wedi'u pobi at y gystadleuaeth ac yn ôl y beirniaid roedd y canlyniad yn un agos iawn, felly allwn i ddim credu 'nghlustiau pan ddywedon nhw mai Sali Mali oedd yn fuddugol! Dyma deyrnged i Mam, sef ein Brenhines Bobi ni sy wedi ennill amryw wobrau a thlws am bobi yn Sioe Rhydypennau, ac mae'r dystysgrif ar y silff ben tân. Doedd dim llawer o bobl ar ôl erbyn diwedd y prynhawn a gorffennodd yr eisteddfod yn gynharach nag arfer, am tua 7 o'r gloch. Ond llanwyd yr Hen Gapel gyda lleisiau angerddol yn canu 'Hen Wlad Fy Nhadau'.

Hogia'r Wilber
Noswyl Eisteddfod MiniBethel, cynhaliwyd cyngerdd arbennig yn nhŷ te Tŷ Gwyn. Hwn oedd y tro cyntaf i Hogai'r Wilber ganu yn y Gaiman ers iddyn nhw ailffurfio gydag aelod newydd. Efallai fod rhai ohonoch chi'n gyfarwydd â nhw yn ôl yr enw '4Patagonia' - rhyddhaodd Sain eu cryno ddisg rai blynyddoedd yn ôl, sy'n gymysgedd o ganeuon Cymraeg, Sbaeneg a Saesneg. Roedd y tocynnau i gyd wedi cael eu gwerthu ymlaen llaw, a'r neuadd yn orlawn erbyn i ni gyrraedd - diolch byth fod Esyllt wedi cadw seddi ar ein cyfer ni.

Ychydig ddyddiau cyn y cyngerdd daeth un o'r hogia ata i gyda chopi Cymraeg o'r rhaglen i fi ei brawfddarllen erbyn y noson, a phan gyrhaeddon ni'r tŷ te cefais i, Sara ac Esyllt gopïau o'r rhaglen honno gan sylweddoli mai cyfieithiad o'r esboniadau y byddai'r hogia yn eu rhoi rhwng y caneuon ydoedd er mwyn sicrhau y byddwn ni'n deall popeth! Chwarae teg. Caneuon nhw amryw o ganeuon yn y tair iaith, yn bedwarawd ac yn unawdau, e.e. 'Eidelweiss', 'Las Golondrinas', 'Ti a dy ddoniau'. Wel, roedd y dorf wrth eu bodd a phawb ar eu traed yn cymeradwyo ar y diwedd! Dwi'n edrych ymlaen at eu perfformiad nesaf, fydd o fewn ychydig ddyddiau...


Diwedd Tymor
Tra bod plant ac athrawon Cymru yn edrych ymlaen at ddiwedd tymor yr haf a chwe wythnos o wyliau, cafodd plant ac athrawon yr Ariannin bythefnos o wyliau gaeaf fis Gorffennaf. Does dim y fath beth â hanner tymor yn bodoli yma; pan fydd yr ysgolion yn agor ddiwedd mis Chwefror fydd y drysau ddim yn cau tan ail wythnos Gorffennaf – heblaw penwythnosau a dyddiau gŵyl fan hyn a fan draw, wrth gwrs. Felly ar ôl dros bedwar mis, roedd pawb yn fwy na pharod am y gwyliau! Trefnodd amryw ysgolion a dosbarthiadau bartïon i ddathlu diwedd y tymor, a doedd ein dosbarth ôl-feithrin ni ddim yn eithriad.

Ar ôl rhannu tystysgrifau a gwobrau’r ddwy eisteddfod a bwyta bwyd parti, chwaraeon ni ambell gêm; y ffefryn o bell ffordd oedd ‘Delwau Cerddorol’. Roedd yn rhaid bod yn ofalus iawn yn chwarae’r gêm hon ar loriau pren Tŷ Camwy sy dros eu cant oed, ond cafwyd tipyn o sbort! A’r noson ganlynol trefnais i Noson Sosial yn Nhŷ Camwy i groesawu’r gwyliau ac yn gyfle i bobl ddod at ei gilydd am sgwrs a hwyl cyfrwng Cymraeg. Roedd fy ffrind Mari Elin wedi dod i ymuno fel rhan o’i thaith o amgylch y byd, felly roedd yn gyfle da iddi hi gwrdd ag amryw o bobl. Roedd hon yn noson hwylus yn llawn bwyd a siarad, ac yn gyfle i ni ffarwelio â’n gilydd cyn y gwyliau.

Cymanfa Ganu Rawson

Cafodd Cymanfa Ganu Cymdeithas Dewi Sant ei chynnal yn Rawson fis Gorffennaf. Trerawson yw prifddinas talaith Chubut a’r dref gyntaf i’r Cymry ei sefydlu pan gyrhaeddon nhw Batagonia – nid Porth Madryn, fel mae nifer o bobl yn tybio. Ro’n i wedi bod i Rawson bedair gwaith yn y gorffennol – unwaith ar ein ffordd i Playa Union i brynu cubanitos (pethau blasus!), unwaith i’r sw, a dwywaith i stampio fy mhasbort. Felly roedd hi’n braf cael rheswm arall i fynd yno, a hwn oedd y tro cyntaf i fi fod i Gapel Berwyn. Nid hwn oedd capel cyntaf y dref, cafodd hwnnw ei ddifrodi gan lifogydd felly cyfrannodd Richard Jones Berwyn arian i adeiladu’r capel gwyn a'i ddrysau gwyrdd sy'n sefyll yno heddiw – a dyna i chi hanes yr enw hefyd. Mae Rawson ryw awr a hanner o’r Gaiman, ac roedd hi’n ddiwrnod braf i deithio drwy’r ffermydd a gweld y golygfeydd godidog nes cyrraedd ffyrdd unsyth y dref. Doedd dim llawer wedi teithio i Rawson ar gyfer y gymanfa, a dweud y gwir, ond wnaeth hynny ddim effeithio ar y canu. Yn ôl yr arfer, daeth gwahanol bobl i flaen yr ystafell i arwain y dorf mewn amryw emynau a'r rheini'n Gymraeg ac yn Sbaeneg; unwaith y mis dwi'n cael cyfle i ganu emynau Cymraeg mewn oedfaon, felly dwi'n aml yn canu pob emyn yn y cymanfaoedd yn Gymraeg, os oes fersiynau Cymraeg ohonyn nhw, wrth gwrs! Cafwyd hefyd ddarlleniadau, ond yn anffodus ni lwyddodd y pregethwr gwadd i gyrraedd er mwyn ein hannerch - rhywbeth i'w wneud gyda'r bysiau - felly canwyd mwy o emynau. Wrth i fi ysgrifennu'r pwt bach yma, dwi wedi bod yn trio cyfri'r nifer o'r capeli Cymreig dwi wedi ymweld â nhw. Ers dydd Sadwrn, dwi'n meddwl mai dim ond Capel Seion Bryn Gwyn sydd ar ôl...


Diwrnod Annibyniaeth
Dwi’n meddwl ei bod hi’n deg dweud mai’r 9fed o Orffennaf yw’r dyddiad pwysicaf ar galendr yr Ariannin, sef Diwrnod Annibyniaeth. Mewn tŷ yn Tucumán, gogledd y wlad, ar y dyddiad hwn yn 1816 wedi chwe blynedd ers dechrau Gwrthryfel Mai, cyhoeddwyd fod yr Ariannin yn wlad rydd ac annibynnol. Felly i nodi’r achlysur hanesyddol bwysig, mae seremonïau neu weithgareddau yn cael eu cynnal ar hyd a lled y wlad ar y 9fed bob blwyddyn, gan gynnwys y Gaiman. Eleni cefais i wahoddiad i gynrychioli’r Ysgol Feithrin yn yr acto (seremoni) oedd yn cael ei chynnal yn y ganolfan hamdden, a derbyniais yn llawen – cyn sylweddoli beth fyddai’n rhaid i ni ei wneud... Byddai athrawon, plant, a rhieni yr Ysgol Feithrin yn croesawu pobl i’r neuadd mewn gwisgoedd traddodiadol yr Ariannin! Wel, do’n i ddim yn gwybod beth fyddai pobl yn meddwl o ryw Gymraes benfelen wedi’i gwisgo fel 'dama antigua Argentina'(Archentwraig o’r ddeunawfed ganrif). Wel, bues i’n chwerthin ac yn chwerthin wrth edrych ar fy hun yn y drych y bore hwnnw – ond ar y llaw arall ro’n i eisiau cadw’r ffroc! Diolch byth mod i’n ca’l lifft draw at y ganolfan hamdden gyda Rebeca – ond ges i sioc wrth gerdded at y car achos bod rhyw ddyn wrth y llyw, cyn sylweddoli mai Rebeca ei hun oedd hi wedi’i gwisgo fel Archentwr o’r ddeunawfed ganrif! Gwych!

Felly cyrraedd y ganolfan hamdden gan sylweddoli ymhen hir a hwyr mai dim ond pedair ohonom ni athrawon oedd mewn gwisg, tri phlentyn, a dim un rhiant. Roedd wynebau’r bobl yn werth eu gweld wrth iddyn nhw gamu dros y trothwy a’n gweld ni’n sefyll yno, a thynnwyd sawl llun – dywedodd un fenyw dwi’n ei nabod wrtha i ei bod hi wrth ei bodd mod i’n dathlu eu diwylliant gyda nhw, felly do’n i ddim yn teimlo fel cymaint o ffŵl wedyn! Ein prif swyddogaeth oedd tywys y pwysigion i’w seddi ym mlaen y neuadd, gan gerdded fraich ym mraich at y rhes flaen cyn eistedd yn ein seddi ni oedd ar ochr y llwyfan. Roedd nifer o bobl eisoes wedi cychwyn ar eu taith am y gwyliau, ond roedd tipyn o bobl yn y neuadd i nodi’r achlysur. Ac ar ôl i’r maer godi’r faner gorymdeithiodd cynrychiolwyr o wahanol ysgolion lleol i flaen y neuadd yn cario baneri, fel sy’n digwydd ar ddechrau pob seremoni neu agoriad swyddogol, a chanwyd yr anthem genedlaethol. Dwi dal ddim yn gwybod y geiriau i gyd, ac ro’dd y camera teledu’n pwyntio aton ni ‘damas antiguas’ wrth i’r cyflwyniad hir gael ei chwarae; ond symudodd cyn i ni gymryd yr anadl gyntaf. Cenais y llinellau dwi’n eu gwybod yn groch gan dawelu yn y mannau ansicr, a chanu’r llinell olaf yn groch cyn i bawb gymeradwyo ac eistedd i lawr. Canolfan Diwylliant y Gaiman drefnodd yr adloniant, ac yn eu tro daeth dawnswyr tango, dawnswyr traddodiadol, a grŵp canu i’r llwyfan. Ar ddiwedd yr acto roedd siocled poeth yn cael ei weini yng nghefn y neuadd, sydd hefyd yn draddodiad!

Yn anffodus, daeth hi’n bryd diosg y wisg. A threuliais y prynhawn yn mynd am dro yn y car drwy’r dyffryn gyda Luned, Tegai ac Elliw, gan yrru ar hyd ffyrdd oedd yn anghyfarwydd iddyn nhw eu dwy yn ogystal ag ymweld â Pharc Paleontolegol Bryn Gwyn – aethon ni ddim mewn i'r parc, ond roedd yr olygfa o’r dyffryn yn odidog o dan yr awyr las.

Teimlais fraint fawr o gael bod yn rhan o ddathliad sydd mor bwysig i’r Ariannin a’i phobl. Ac mewn cyfnod lle’r oedd y Jiwbili yn cael ei ddathlu ym Mhrydain, y Gêmau Olympaidd a holl helynt ‘Team GB’ ar y gorwel, mae'n torri 'nghalon i nad oes gyda ni Gymry gyfle cyffelyb i ddathlu ein hunaniaeth - nac yn wir, annibyniaeth - a bod nifer fawr wedi dewis arddel eu Prydeindod yn hytrach na'u Cymreictod yn ddiweddar. Afraid dweud mod i'n hynod falch mai yng Ngwladfa Gymreig Patagonia ac nid yng Nghymru ydw i ar hyn o bryd. Ac mae hynny ynddo'i hun hefyd yn ddigon i dorri'r galon.

Mehefin - Madryn, Eisteddfod, Hawddamor, Emynau, (y) Faner, Iwan, Nadolig

Bois bach, ma mis Mehefin bron iawn â throi'n fis Gorffennaf! Dyma ambell hanesyn diweddar...

MicroEisteddfod Camwy

Wel mae tymor yr eisteddfodau wedi dechrau, ac eisteddfod gynta'r flwyddyn oedd MicroEisteddfod Camwy. Yn wahanol i ysgolion Cymru, nid disgyblion yn cynrychioli gwahanol lysoedd wrth gystadlu yn erbyn ei gilydd yw'r eisteddfod ysgol hon, ond yn hytrach pwyllgor o ddisgyblion yn trefnu rhaglen lle gallai unrhyw un rhwng blwydd a phump ar hugain oed gystadlu - yn ogystal ag ambell gystadleuaeth agored. Hen Gapel Bethel y Gaiman oedd y lleoliad ar yr 16eg o Fehefin ac a bod yn onest doedd dim llawer o bobl yno, gydag un ymgeisydd, os hynny, yn rhai o'r cystadlaethau. Trueni, yn enwedig wrth ystyried holl waith diflino'r bobl ifanc. Ond ges i yn un modd i fyw yn gwylio plant yr Ysgol Feithrin yn dawnsio gwerin, a phlant a phobl ifanc o bob oedran yn canu ac yn adrodd - yn enwedig fy nisgyblion i! Penderfynodd yr ysgol gynnwys gweithgaredd wahanol yn y rhaglen eleni, sef Gêmau Menter Patagonia. Diolch byth, roedd Iwan wedi dod o'r Andes i estyn help llaw gwerthfawr tu hwnt, ac mewn tri sesiwn rhwng y cystadlu cawson ni dipyn o hwyl gyda'r gêmau. Gan fod hyn yn rhywbeth newydd a gwahanol, roedd hi'n amlwg nad oedd y gynulleidfa'n rhy siŵr o'r hyn oedd yn digwydd a'r plant yn dringo'r llwyfan yn betrusgar ar gyfer y gêm gyntaf.

Y gêm 'After Eights' oedd y gyntaf, sef pan ry'ch chi'n gosod un o'r siocledi ar eich talcen ac yn ceisio'i arwain at eich ceg heb ddefnyddio'ch dwylo - dwi'n mwynhau chwarae hon bob Nadolig gyda'r brodyr a'r chwiorydd! Ond does dim After Eights yma rhagor (rhywbeth i'w wneud gyda rheolau mewnfudo), felly cafodd y chwe ymgeisydd oedd ar ddau dim gwahanol fisgen siocled yr un. Dyw hyn ddim yn gymaint o sbort heb ôl y siocled yn toddi dros yr wyneb, ond ro'dd y plant am y gorau i gael eu dannedd yn y bisgedi a'r dorf yn gweiddi eu cefnogaeth! Y gêmau eraill oedd garglo cân (Calon Lân o'dd y dewis gwreiddiol, ond doedd yr ymgeiswyr ddim yn ei gwybod, felly dewiswyd un Sbaeneg) a chafodd y meicroffon gawod dda yn ystod y gystadleuaeth honno! Mewn gêm arall dewisai Iwan anifail a byddai'n rhaid i'r ddau dîm wneud siâp yr anifail hwnnw gyda'i gilydd, wedyn gêm Rocklets rhwng athrawon lle'r oedd yn rhaid iddyn nhw ddefnyddio gwelltyn i symud un o'r peli siocled i ben arall y llwyfan yn eu tro - tasg dipyn yn anoddach na'r disgwyl! Roedd hefyd cystadleuaeth limbo, rhestru cymaint o eiriau Cymraeg â phosib sy'n dechrau gyda'r llythrennau 'A' ac 'C', a phan fyddwn ni'n gweiddi dilledyn roedd hi'n ras rhwng y ddau dîm i ddod â'r dilledyn hwnnw i'r llwyfan. Wel, ro'dd pawb wedi dod i hwyl y peth a phobl o bob oedran yn taflu menig, sgarffiau, siwmperi, sanau ayyb ar y llwyfan! Hwyl a sbri. A chawson ni dystysgrif a tharten jam cartref am ein gwaith! Diolch o galon i MicroEisteddfod Camwy, a llongyfarchiadau i'r pwyllgor ar eu gwaith caled.

Diwrnod y Faner
Enw arall ar yr 20fed o Fehefin yn yr Ariannin yw 'Día de la Bandera', neu 'Diwrnod y Faner'. Ar y diwrnod hwn mae'r genedl gyfan yn cofio am ddylunydd y faner, Manuel Belgrano, fu farw ar y dyddiad hwn yn 1880, ac mae'n wyliau cenedlaethol. Felly ar brynhawn dydd Mawrth y 19eg o Fehefin cynhaliodd Ysgol Feithrin y Gaiman acto yn nodi'r achlysur arbennig hwn.

Dechreuodd y seremoni, fel pob seremoni arall, gyda defod y faner - cerddodd tri phlentyn i'r ystafell dan gario baner yr Ariannin a thri arall yn cario'r Ddraig Goch. Yn yr ystafell roedd y plant, yr athrawon, a nifer o'r rhieni wedi ymgasglu ac ymunodd pawb i ganu anthem yr Ariannin wrth i ddau o'r plant godi'r faner las a gwyn. Ar ôl estyn croeso i bawb a rhoi cyflwyniad byr yn esbonio pam ein bod yn dathlu Diwrnod y Faner, daeth y perfformiad. Roedd Rebeca wedi paratoi sgript o hanes Belgrano a'r faner i fi ei darllen (yn uniaith Gymraeg), a thra mod i'n ei darllen roedd Lovaine yn dangos lluniau i gydfynd â'r hanes a'r plant yn defnyddio gwahanol offerynnau i gyfleu'r synau - darnau o bren ar gyfer carnau'r ceffylau, clychau ar gyfer tonnau'r môr, a chlychau, pren, a thamborîn ar gyfer y rhyfel - yn ogystal â chanu 'Heno, heno, hen blant bach' wrth sôn am Belgrano yn blentyn bach. Unwaith i bawb weiddi 'Viva la Patria!' roedd yn rhaid i fi ei heglu hi o 'na er mwyn dal y bws i Drelew, felly does gen i ddim syniad sut ddaeth y seremoni i'w therfyn! Llongyfarchiadau i'r Ysgol Feithrin ar ei holl waith.

Clwb Trafod
Fel mae'r enw'n awgrymu, ry'n ni'n trafod amryw bethau yn y Clwb Trafod. Ry'n ni eisoes wedi trafod rhaglenni teledu a chân, a'r wythnos hon penderfynais bod yn fentrus a thrafod 'Mis Mai a Mis Tachwedd' gan Dafydd ap Gwilym. Modiwl ar gerddi Dafydd ap Gwilym oedd un o fy hoff bynciau yn y brifysgol, ond dwi ddim wedi edrych yn iawn arnyn nhw ers hynny - rhyw saith mlynedd yn ôl!

Dechreuais drwy roi cyflwyniad byr iawn i Dafydd ap Gwilym a beirdd yr uchelwyr, ac ro'n i braidd yn betrusgar wrth ddidoli'r papurau, a bod yn onest, gan nad o'n i'n gwybod beth fyddai eu hymateb i'r iaith estron oedd ar y ddalen. Ond cefais fy synnu ar yr ochr orau gyda phawb yn trafod yr hanes, y delweddau, a'r ystyron yn llawn brwdfrydedd. A gofynnodd criw y Gaiman am esboniad ar y gynghanedd! Felly cawson nhw gyflwyniad syml dros ben o'r pedair prif gynghanedd, gan chwilio am enghreifftiau o'r cywydd. Gofynnodd rhywun a fyddai'n iawn iddyn nhw ddechrau cyfarch ei gilydd gyda 'Hawddamor'! Roedd hi'n werth mentro. Ac fel y dywedodd un ohonyn nhw, 'Fuaswn i ddim wedi darllen cerdd Gymraeg o'r 14eg ganrif fel arall!'


Porth Madryn

Dwi'n ceisio mynd i ymweld â Phorth Madryn unwaith y mis gyda'r gwaith, a hyd yn hyn dwi wedi llwyddo - wythnos diwethaf oedd yr ail ymweliad! Ond ynghanol y prysurdeb a gofynion eraill, fe adewais Drelew am 17.30 i gyrraedd Madryn am 18.35 mewn pryd i ddechrau'r gweithgareddau am 19.00. Roedd saith ohonom yn Nhŷ Toschke, gan gynnwys un (o dras Gymreig) oedd yn dod i ddosbarth/weithgaredd Gymraeg am y tro cyntaf, a rhai cyfeillion dwi heb eu gweld ers dychwelyd! Felly dechreuodd y noson gyda sgwrsio am hyn, llall, ac arall dros baned a danteithion. Roedd Dad wedi rhoi dis i fi cyn dod allan ac arno chwe gair gofynnol - Pwy? Ble? Pam? Sut? Pryd? Beth? - a chawson ni lawer o hwyl yn ei daflu a gofyn cwestiynau i'n gilydd. Rhywsut llwyddodd cwestiynau mor syml â 'Sut wyt ti'n mynd adre heno?' yn sgyrsiau am wleidyddiaeth a phobl yn torheulo'n borcyn! A dyma wnaethon ni am ryw awr a hanner, gyda llawer o chwerthin! Am 21.30 deliais y bws drachefn tua Threlew, cyn teithio ar fws arall a chyrraedd y Gaiman am 23.20. Diolch i griw Madryn am eu brwdfrydedd a'u hwyl!

Cymanfa Ganu
Cafodd Cymanfa Ganu Cymdeithas Dewi Sant ei chynnal yng Nghapel Salem sydd yn ardal Lle Cul fis Mehefin. Roedd yn achlysur arbennig i'r capel gan ei fod yn dathlu ei ben blwydd yn 100 oed, ac ychydig o ddiwrnodau cyn y gymanfa ges i gais i rannu'r neges yn ystod y gwasanaeth. Yn y Sbaeneg fyddai neges y cymanfaoedd yn cael eu traddodi fel arfer, felly teimlwn fraint o gael gwahoddiad i siarad yn Gymraeg, ac fe'i derbyniais yn llawen.

Roedd tipyn o bobl yn bresennol i lenwi'r capel gyda chanu angerddol - emynau Cymraeg a Sbaeneg - i gyfeiliant yr organ a'r sacsoffon. 'Heddwch' yw thema'r cymanfaoedd eleni, ar ôl canolbwyntio ar Iesu Grist y Tywysog Tangnefedd y llynedd. Felly canolbwyntiais i ar y cwestiwn 'Sut allwn ni gael heddwch?' gan ddod i'r casgliad mai dim ond gyda Iesu Grist y gallwn ni ei gael. 'Oherwydd ef yw ein heddwch ni', mae Effesiaid 2:14 yn ei ddweud. Pen Blwydd Llawen Capel Salem!

Oedfaon Cymraeg
Y diwrnod canlynol oedd pedwerydd Sul y mis, sy'n golygu oedfaon Cymraeg. Felly am 9.30 esgynais y bws tua Threlew a chyrraedd Capel y Tabernacl erbyn 10.00. Hwn oedd y tro cyntaf i fi gynnal oedfa yno ers dychwelyd, ac roedd hi'n fendith cael bod gyda'r selogion unwaith eto. Ac am 17.00 traddodais yr un neges yng Nghapel Bethel y Gaiman. Yr wythnos diwethaf fe ddysgon ni ddau emyn, neu yn hytrach ganeuon mawl newydd dwi wedi dod gyda fi o Gymru, sef 'Abba Dad' a 'Mor fawr yw cariad Duw y Tad', felly gymeron ni'r cyfle i ymarfer yr ail un y tro hwn. Roedd pawb yn chwibanu neu yn hymian y dôn wrth adael y capel, a dywedodd un wraig wrtha i ei bod hi'n ddiffael yn troi at ganu 'Milgi Milgi' ar ôl ychydig o nodau! Dyma lun o'r clustog oedd ar gadair yn sedd fawr Capel Tabernacl!

Ai hyn yw'r Nadolig?

Dros y mis diwethaf dwi wedi cael amryw brofiadau sy fel arfer yn golygu fod y Nadolig ar droed. Y peth cyntaf oedd y tywydd rhewllyd ry'n ni wedi'i gael yn achlysurol dros yr wythnosau diwethaf, gan gynnwys deng munud o eira mân, ac oherwydd hyn dechreuon ni ganu 'Winter Wonderland' gyda'r Côr Merched, a chawson ni ginio Nadolig gan Iwan yn Esquel ddiwedd mis Mai! Yn ogystal, gerddais i heibio i adeilad yn y Gaiman oedd ag addurniadau Nadolig yn y ffenestr a dros y penwythnos fues i mewn dwy siop oedd â thinsel neu addurniadau tebyg yn hongian o'r silffoedd, dwi wedi cael lifft gan ffrind pan ddaeth carol Nadolig ar y cd, ac roedd rhywun wedi ysgrifennu 'Feliz Navidad' ar wal yr ysbyty! Y profiad diweddaraf oedd bwyta mins peis (sy ddim i'w cael yn yr Ariannin ar unrhyw adeg o'r flwyddyn) ym Mhorth Madryn y penwythnos diwethaf! Soniodd un wraig sy'n mynychu'r dosbarthiadau a'r gweithgareddau Cymraeg yno wrtha i o'r blaen ei bod hi'n hoff o wneud mins peis, a hi oedd wedi paratoi'r mins hefyd. Re blasus. Ond dyw'r Nadolig byth yn cyrraedd. Mae'n fy atgoffa o'r 'Llew a'r Wrach' pan mae Mr Tumnus yn dweud wrth Lucy 'it's always winter but never Christmas' yn Narnia (mae'n aeaf o hyd, ond does byth Nadolig). Dwi'n gobeithio mai ymweliad Siôn Corn fydd y profiad nesaf...