martes, 24 de mayo de 2011

Poco a poco - número dos

Yn wahanol i Gymru, dydd Iau hyd ddydd Sul yw gwyliau’r Pasg, a dyw’r ysgolion ddim yn cau yn hirach na hynny chwaith. Felly ar y nos Fercher, benderfynais i, Nia a Mavis fynd ar ein gwyliau i Borth Madryn! Y peth cynta wnaethon ni o’dd mynd i Stryd Nefyn, cyn ymweld â’r ogofâu. Ym Mhorth Madryn angorodd y Mimosa yn 1865, felly dyma lle dechreuodd Patagonia, i bob pwrpas. Ar lan y môr mae’r hyn sy’n cael ei ystyried yn olion cyntaf y Cymry, sef tyllau mawr yn y graig – neu ogofâu. Mae rhai’n honni iddyn nhw fyw yn yr ogofâu hyn am ryw bythefnos, tra bod eraill yn anghytuno’n chwyrn. Yn bersonol, dwi’n mynd i gadw allan o’r ddadl! Ond ro’dd sefyll yno’n edrych allan i’r môr yn brofiad eithaf dirdynnol, gan fod hel meddyliau am fintai’r Mimosa a’u hargraffiadau cyntaf o’r wlad yn anochel. A dyna’r unig beth twristiaidd wnaethon ni, mewn gwirionedd. Cawson ni benwythnos bendigedig o wneud fawr ddim, heblaw cerdded, bwyta llawer (gormod) o gracyrs, a chysgu. Cefais fy siesta cynta, ac ro’dd yn gymaint o lwyddiant ges i un arall rhyw ddwy awr yn ddiweddarach!


Ar ôl chwarae gêm o ‘Scrabble Cymraeg’,wythnos diwethaf es i ac ôl-feithrin Gaiman ati i wneud un o fy hoff bethau - coginio cacennau! Dysgu’r cynwhysion a’r offer, cyn bwrw ati yn ein tro i bwyso, ychwanegu a chymysgu. Gethon ni lawer o sbort! Daeth un o’r bechgyn â phecyn o ‘Rocklets’, sydd fel ‘M&Ms’, i'w rhoi ar y cacennau! Felly rhoddon ni’r gymysgedd, gyda’r ‘Rocklets’, yn y casys ac – ar ôl i ni lyfu ein llwyau - i'r ffwrn â nhw i bobi’n braf tra’n bod ni’n chwarae gêmau ar iard yr ysgol. Ac wrth gwrs, roedd yn rhaid eu blasu! Felly gosod y bwrdd a bwyta’n barchus. Wel ro’n nhw’n flasus dros ben, chwarae teg – ac yn llawer mwy llwyddiannus na’n hymgais ni i wneud ‘bara’ yr wythnos flaenorol...

Ychydig wythnosau’n ôl, fues i mewn bingo o’dd plant hynaf Ysgol Camwy wedi’i drefnu yn y gimnasio. ‘Bingo maté’ o’dd e, a phobl wedi dod â’u cwpanau, eu yerba, a’u fflasgiau o ddŵr twym yn barod at y prynhawn. Ro’dd y bingo yn sbort, ond bois bach o’n i’n nerfus - achos do’n i ddim eisiau ennill unrhyw beth. Pan fyddai rhywun yn gweiddi ‘linea’ neu ‘bingo’, byddai cerddoriaeth salsa yn dechrau, a'r gwaeddwr yn dawnsio i’r blaen i gasglu ei wobr. Er cymaint dwi’n mwynhau dawnsio, dwi’n siŵr y byddai’r ‘galensa’ benfelen yn rhoi ymgais ar salsa mewn ystafell llawn Archentwyr yn creu tipyn o stŵr! Dwi’n falch i ddweud na enillais i unrhyw beth, er y bydden i yn mwynhau’r badell ffrio crempog…
Ddychwelais i'r gimnasio’r noson honno, gyda gwahoddiad ar gyfer asado. Enw ar ddull arbennig o goginio cig yw ‘asado’, ac ar yr achlysur lle mae’n cael ei fwyta – mae’n debyg iawn i farbeciw. Ro’dd ysgol y plant ag anghenion arbennig yn Gaiman yn dathlu 25 mlynedd, felly cynhaliwyd noson o ddawnsio a bwyta. Ar ôl rhywfaint o gymdeithasu a phlant yn dawnsio ar y llwyfan, cyhoeddwyd fod y bwyd yn barod – cerddodd rhesi o bobl yn cario platiau o fwyd yng nghanol cerddoriaeth, sparklers a chymeradwyaeth! Ro’dd e’n fy atgoffa i o ‘Be Our Guest’ yn Beauty and the Beast. Gyda’r platiau’n wag ar ôl y cwrs cyntaf, llanwyd y byrddau gyda gwahanol saladau, cyn i'r asado ymddangos. Mae’r cig yn ca’l ei weini’n ddarnau mawr ar ryw fath o gril, a dwi wrth fy modd gyda sain y cig yn ffrwtian arno. Wedyn byddai’r gweinydd yn dychwelyd gyda phlât ar ôl plât o’r cig i'w gynnig - byddai’n anghwrtais gwrthod, felly derbyn a derbyn yn llawen wnes i! Ond erbyn y pedwerydd tro, roedd pawb arall ar y bwrdd yn llawn, ac er mwyn peidio ag ymddangos yn folgi, gwrthodais innau gymryd rhagor o gig… Ond, cawson ni choc-ice a darn o gacen pen blwydd wrth gynnig llwnc destun i'r ysgol. Pen blwydd llawen iddi!


Mae ’na thêma bwyd yn raddol ddatblygu, achos coginio (a bwyta) ry’n ni wedi bod yn gwneud yn y ddau gyfarfod diwethaf o Clwb.

Pizzas nethon ni’r tro cynta – caws, ham ac ŵy wedi’i ferwi - a ñoquis y tro diwethaf. Ma ’na flawd ar gyfer gwneud ñoquis ar werth ’ma, sef blawd a thatws wedi’u cymysgu’n barod – tebyg i ‘Smash’, sbo. A’n anffodus, dyna ddewiswyd i'w ddefnyddio (nes i rai go iawn i swper y noson flaenorol) – a theclyn pwrpasol i'w torri nhw! Gwych!

A’r blasu, wrth gwrs. Er o’n i'n mynd am fwyd ar ôl y Clwb, fwyteais i llond fy mol ohonyn nhw! Wedyn draw â fi i Gwalia Lân am swper i groesawu Zara, sy yma am fis yn gwirfoddoli yn yr ysgolion. A ’na le ges i stecen fendigedig - yr ail mewn wythnos!
A dros y penwythnos gethon ni asado yn y tŷ...


















!
Mae cyfryngau Cymru wedi dangos diddordeb mawr ym Mhatagonia yn ddiweddar. Ar ôl nodi ar Twitter a Facebook mod i'n gallu gwrando ar Radio Cymru, yn sydyn – ‘Lois, ma Radio Cymru ar y ffôn!’ ‘Ma pwy ar y ffôn?!’ Felly dyma fi’n siarad gyda Geraint Lloyd yn fyw ar ei raglen, o’dd yn brofiad digon rhyfedd. Ac ar yr 17eg o Fai, ro’dd hi’n Ddiwrnod Rhyngwladol Twm Siôn Cati. Ges i gais i wneud cysylltiad Skype rhwng Ysgol yr Hendre yn Nhrelew ac Ysgol Gynradd Tregaron – ac felly y bu. Ar ôl darllen stori Twm Siôn Cati i blant blynyddoedd 4 a 5, canodd y cyfrifiadur a chawson ni ryw chwarter o awr o siarad a chanu. Cafodd y cysylltiad yma ei grybwyll ar Wedi 7 y noson honno

Bob dydd Mercher dwi’n darllen stori i dri dosbarth Ysgol Feithrin Gaiman, ac ry’n ni wedi bod yn cael hwyl wrth ddarllen am anturiaethau Smot – dwi wedi, beth bynnag! Maen nhw (a fi) wrth ein bodd yn agor y cuddfannau i ddatgelu gwahanol anifeiliaid. ‘Ydy Smot dan y gwely?’ ‘Nac ydy. Crocodeil sy dan y gwely!’ Felly gwnaeth y dosbarth hynaf fasgiau o wyneb anifail o’u dewis nhw. Deinosoriaid ddewisodd pob bachgen, a chathod gan y merched. A bois bach, ro’n ni’n nofio mewn paent! Mae’r plant hyn nawr yn dysgu am anifeiliaid y jyngl, felly ry’n ni’n darllen ‘Y Llyfr Jyngl’ – a’r wythnos ’ma, wnaethon ni nadredd peryglus!
















Daeth wyth deg a thri o Gymry i Batagonia ddiwedd Ebrill, ar daith i godi arian at Eisteddfod yr Urdd Eryri. Traddodais y neges yn Oedfa Basg Capel Tabernacl Trelew, gyda’r adeilad yn orlawn a’r canu’n wefreiddiol – a chanon ni fersiwn y Wladfa o ‘Finlandia’, sef ‘Dros Batagonia, Dad dyrchafwn gri…’ Y diwrnod canlynol, ro’dd y criw yn ciniawa yn mwyty Gwalia Lân yn Gaiman, ac ar foment wan gynigies i help llaw! Ond ges i amser da yn gweini – tarten fach sbigoglys a phwmpen i ddechrau, asado a salad yn brif gwrs, a hufen-iâ gyda ffrwythau coch yn bwdin. Bois, doedd dim stop ar y cig ddeuai o’r gegin! Roedd yr Archentwyr oedd yn bresenol yn credu mai gweld Cymraes yn gweini asado oedd un o’r pethau doniolaf iddyn nhw ei weld erioed, ac felly’n gorfod tynnu lluniau!


Dwi ddim yn gwybod sut lwyddodd y criw i aros ar ddihun ar eu taith fws i Dir Halen a Cheg y Ffos ar ôl y fath wledd. Ac i ffarwelio â nhw’r noson honno, cynhaliwyd Noson Lawen yn nhŷ te Tŷ Gwyn – dawnsio gwerin, unawdau, a’r côr. Ganon ni ddwy gân Sbaeneg a ‘Hafan Gobaith’ wrth i'r Cymry (rhyfedd mod i’n eu galw nhw yn ‘y Cymry’!) fwynhau te Cymreig a hanner. Ges i ganmoliaeth gan sawl un ar y diwedd am fy ngallu i ganu’n Sbaeneg – felly ro’dd fy meimio wedi eu twyllo! Wrth i bawb adael a ffarwelio, ges i'r sgwrs ganlynol gydag un fenyw:

Hi: ‘Diolch yn fawr i chi am y croeso.’
Fi: ‘Dim problem! Ma’i wedi bod yn braf cael eich croesawu chi ’ma.’
Hi: ‘Bydd rhaid i chi ddod i Gymru nesa.’ - !
Fi: ‘… bydd!’

Bendant un o fy uchafbwyntiau hyd yn hyn!

martes, 10 de mayo de 2011

Poco a poco...*

Heblaw Eisteddfod Trevelin, ma'r gwaith wedi bod yn brysur iawn dros yr wythnosau diwethaf. Felly dyma rywfaint o'r hanes *ychydig ar y tro...

Mae Cylch Chwarae Dolavon wedi tyfu, gyda rhyw 15 o blant rhwng 3 – 9 oed yn dod ar nos Lun erbyn hyn. Ychydig iawn o Gymraeg sy’ ganddyn nhw, os o gwbl, ond maen nhw’n ymestyn eu geirfa yn ystod y sesiynau – mae pawb yn gwybod beth yw ‘gwrando’, ‘cylch’ a ‘cylch mawr’ erbyn hyn! Felly ffurfion ni ‘gylch’ ar gyfer gêm gynta’r wythnos hon – taflu pêl gan ofyn ‘Pwy wyt ti?’ a’i dal gan ddatgan ‘Lois ydw i!’ Wedyn dysgu rhifo o 1 i 10 mewn ‘cylch mawr’ a chanu ‘Un a dau a thri banana, pedwar a phump a chwech banana…’ Dwi wedi bod yn mynd â pharasiwt gyda fi’r troeon diwethaf, a bob tro dwi’n tynnu’r defnydd amryliw o’r sach, mae cyffro’r plant yn byrlymu a’u sŵn yn fyddarol! Dwi’n siŵr fod y ‘Fi! Fi! Fi!’ wedi atseinio trwy Ddyffryn Camwy gyfan, gyda phob un yn ysu am gael ei ddewis i fod yn gath neu’n llygoden! Ar ôl sawl gêm wyllt o ‘Cath a Llygoden’ yr wythnos hon, ffurfiwyd cylch arall er mwyn cynnig bisgïen i’n gilydd, cyn ffarwelio tan yr wythnos nesaf. Ac yn y car at yr arhosfan bws, ganon ni ‘Un bys, dau fys, tri bys yn dawnsio…’ yr holl ffordd ar gais un o’r merched!


Yn y wers cyn y Pasg, gwnaeth ddosbarth ôl-feithrin Ysgol yr Hendre losin, neu ‘bombones’. Felly ar ôl golchi ein dwylo, dysgu a chofnodi’r cynhwysion – menyn, ceirch, powdr siocled, a jam llaeth – pwysodd y plant nhw yn eu tro, cyn eu hychwanegu at y fowlen a’u cymysgu.
Wedyn trochi ein dwylo wrth ffurfio peli bach gyda’r gymysgedd, cyn eu rholio mewn cneuen goco. Gallwch chi ond dychmygu’r llanast! Roedd gan bob un ei fowlen ei hun i osod y bombones – rhai wedi ffurfio ychydig o beli mawr, tra roedd eraill wedi gwneud rhai bach er mwyn gwneud yn siŵr fod ganddyn nhw fwy na’r gweddill! Ac wrth gwrs, llyfu’r fowlen, y llwy a’r bysedd cyn mynd â’r bombones adref i’w bwyta.


Cawson ni noson gwis arbennig yng nghyfarfod diwethaf Clwb. Ffurfiwyd dau dîm i fynd benben â’i gilydd, sef ‘Chwiorydd’ a ‘Bechingalw’, ac roedd y cystadlu’n frwd! Roedd chwe rownd – Cyffredinol, Gaiman, Cymru, Pwy ydw i?, Ble yn y byd?, a Meddwl Mavis. Er bod pawb yn gwybod yn iawn pwy yw Gruff Rhys erbyn hyn, a sut mae’n edrych, siom enbyd i fi’n bersonol oedd nad oedd unrhyw un yn adnabod Ryan Giggs na Bow Street o’r lluniau! Roedd y pwyntiau’n dynn iawn drwyddi draw, ond Chwiorydd gipiodd y wobr wych – potyn o jam llaeth!


Dwi wedi ymuno â’r gampfa! Fues i’n rhedeg ar lan Afon Camwy yn y boreau, ond ddaeth hyn i stop ar ôl i ddau gi redeg amdana i dan gyfarth... Felly am $100 (tua £13), dwi’n gallu mynychu Gimnasio Olimpo deirgwaith yr wythnos am fis. Mae’r gampfa yn ystafell weddol o faint uwchben bar, ac offer codi pwysau sy ’na bennaf – mae ’na hefyd dri pheiriant rhedeg, pedwar beic, a stepiwr. Ar ddechrau’r sesiwn cyntaf, es i ar un o’r peiriannau rhedeg - ond wedodd dyn sy’n gweithio ’na wrtha i ei fod wedi torri, a ’nhywys i at un o’r beiciau. Ar ôl rhyw ugain munud, ddychwelodd e gan ofyn os o’n i’n barod. Do’dd gyda fi ddim syniad at beth o’dd e’n cyfeirio, ond ddywedais i, ‘sí’, a dywedodd wrtha i am fynd ar beiriant rhedeg. Wel nes i ufuddhau, wrth gwrs! Ac wrth i’r awr fynd yn ei blaen, sylweddolais ei fod yn arwain pawb oedd yn y gampfa o un peiriant i’r llall, er mwyn rhoi rhyw fath o rwtîn i ni. Dyna’r arfer mewn campfaoedd fan hyn. Pan soniais i wrth rywun ein bod ni’n cael rhwydd hynt i ddefnyddio pa bynnag beiriant ry’n ni eisiau yng Nghymru, a hynny am faint bynnag o amser sy’n ni eisiau, ga’th e sioc! Ond dwi’n eithaf hoff o’r drefn yma erbyn hyn, a gweud y gwir - a ma'n golygu nad o's yn rhaid ciwio i ddefnyddio peiriannau, sy wastad yn fonws.


Am 10.30 bob bore Sadwrn, ma ’na griw bach ohonon ni’n dod at ein gilydd yn Neuadd Dewi Sant, Trelew i sgwrsio am yr hyn a’r llall. Ymarfer ac ymestyn yr eirfa Gymraeg yw nod y bore, a hynny trwy drafod gwahanol bynciau. Hyd yn hyn ry’n ni wedi trafod y goeden deuluol a’n dyddiau ysgol, a hynny wrth yfed maté - wrth gwrs!



Dwi hefyd yn cwrdd â phobl ifanc Trelew i sgwrsio bob hyn a hyn, ac wedi ca’l fy ngweld yn bwyta hufen-iâ yn ddiweddar…



Bydd un poco mas yn dod yn fuan...

viernes, 6 de mayo de 2011

Curo'r gelyn yn Nhrevelin

O’r diwedd, daeth penwythnos Eisteddfod Trevelin – a chyfle i weld y paith!



Ma’r pellter rhwng Gaiman a Threvelin yn ymestyn dros ryw 582km, a’r rhan helaethaf ohono’n ddiffeithwch. Felly llwytho’r car, a bant â ni! Dywedodd sawl person y bydden i’n gweld amrywiaeth o anifeiliaid ar hyd y paith, ond ro’dd yr anifail cyntaf welon ni braidd yn annisgwyl – iâr! Ymddangosodd guanacos (tebyg i’r lama), adar tebyg i’r estrys, geifr, gwartheg, ceffylau a defaid fan hyn a fan draw. Gyda’r awyr yn las a’r haul yn gwenu’n braf, ro’dd y golygfeydd yn odidog – a rhai yn fy atgoffa o Gymru. Ac wrth i’r haul araf ddisgyn i’r tywyllwch, cododd gwasatedd eang Dyffryn Camwy yn fynyddoedd cadarn Cwm Hyfryd.


Hanes yn fras...

Yn 1885, ugain mlynedd ar ôl i’r Cymry cyntaf gyrraedd Patagonia, gadawodd naw ar hugain o ddynion a’u ceffylau Ddyffryn Camwy i chwilio am dir ffrwythlon wrth odre’r Andes. Rhyw 400 milltir a rhai wythnosau’n ddiweddarach, gyrhaeddon nhw ben eu taith - wrth weld yr olygfa o’i flaen, mae’n debyg i Richard G. Jones ddatgan, ‘Dyma gwm hyfryd!’ ac felly mae’n cael ei adnabod hyd heddiw. Yn 1891 ymsefydlodd y teuluoedd cyntaf yno, ac ar yr 28ain o Ebrill 2011, wedi taith o ryw chwech awr mewn car, gyrhaeddon ninnau Gwm Hyfryd.


Dros ginio o nocchis a guanaco ddydd Gwener, o’dd digwydd bod yn Ddiwrnod y Nocchis,cefais wybod y byddwn i’n beirniadu dawnsio gwerin y plant yn y prynhawn! Felly draw i Glwb Fontana, lle’r oedd ’na sedd yn aros amdana i wrth fwrdd y beirniaid.



Dyma drefn y beirniadu: ysgrifennu nodiadau am bob perfformiad a llunio beirniadaethau unigol fyddai’n cael eu cyfieithu i’r Sbaeneg, cyn eu darllen dros y meicroffô, a chyhoeddi’r canlyniad. Ro’dd cystadlaethau tebyg i eisteddfodau Cymru - adrodd, unawdau, a chorau – ond ro’dd categorïau Sbaeneg hefyd!

Gwahaniaethau mawr eraill rhwng hon ac eisteddfodau Cymru oedd absenoldeb brawddegau fel ‘caewch y drysau yn y cefn’ a ‘pob chwarae teg i’r cystadleuydd nesaf’, a’r ffaith fod pob cystadleuydd yn derbyn gwobr. Pan fyddai’r plant yn gadael y llwyfan ro’n nhw’n derbyn bag o ddanteithion, a byddai losin, llyfr, neu binau ffelt yn wobr bellach i’r cyntaf, ail a thrydydd! A thystysgrif, wrth gwrs. Daeth cystadlu’r plant i ben tua naw o’r gloch y nos.


Ar ôl treulio fore Sadwrn gyda’n pasborts yn Chile, nôl â ni i Glwb Fontana ar gyfer yr ail ddiwrnod o feirniadu – dawnsio gwerin ac adrodd hŷn! Er mod i dal yn siomedig nad o’dd bathodynnau pwrpasol ar ein cyfer ni, roedd bendant perks i fod yn feirniad. Yn ogystal â phlataid o losin a photeli o ddŵr, roedd ’na baneidiau, bisgedi a brechdanau yn dod i’r bwrdd bob hyn a hyn. Ond dwi’n credu mai’r uchafbwynt oedd y te prynhawn yn Nhŷ Te Nain Maggie - bara menyn gyda jam a chaws, sgons, teisen ddu, teisen blat afal, teisen hufen, a thebotiaid o de!

Ond mae ’na hefyd wedd negyddol i feirniadu. Bron iawn i fi orfod cerdded nôl i Gaiman ar ôl rhoi’r ail wobr i Ysgol Gerdd Gaiman yn y dawnsio gwerin!


Ro’n i hefyd yn cystadlu ddydd Sadwrn. Er cymaint dwi wedi cystadlu gydag Ysgol Rhydypennau ac Ysgol Penweddig ar hyd y blynyddoedd, dwi erioed wedi cyrraedd y brig ar lwyfan eisteddfod. Ond diolch i Gôr Gaiman, enillais i bedair cystadleuaeth yn Eisteddfod Trevelin!



Cyflwynwyd Cadair Goffa Rhobert ap Steffan i’r eisteddfod yn hwyr y prynhawn (http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_9460000/newsid_9465100/9465173.stm), cyn y Coroni a’r Cadeirio. Yn fuddugol yng nghystadleuaeth y Goron am ei cherdd Sbaeneg oedd Silvia de Roca o Gaiman, ac am ei gyfres o benillion Cymraeg heb fod dros 60 llinell, cipiodd Owen Tudur Jones o Drelew y Gadair. Do’dd dim ffanffêr i’w gwahodd i godi ar eu traed, ond roedd bri mawr yn perthyn i’r ddwy gystadleuaeth a’r seremoni – a hyd yn oed ddawns y blodau i’w hanrhydeddu!




Ymlaen â’r cystadlu, gan gynnwys dawns ‘El Ecuador’ (ma’n well gen i hon na dawns greadigol neu ddisgo), canu gwerinol yr Ariannin, ac och a gwae, dwy gystadleuaeth ganu Saesneg! Ac am un o’r gloch y bore, aeth ias i lawr fy nghefn wrth i’r neuadd gael ei llenwi gan ‘Hen Wlad Fy Nhadau’. Ond nid dyna ddiwedd Eisteddfod Trevelin. O na. Bant â ni wedyn i ga’l swper mewn ysgol leol, cyn dawnsio salsa tan dri o’r gloch y bore! Tybed a ellir cymharu hyn gyda Maes B...


Y bore canlynol cynhaliwyd Cymanfa Ganu yng Nghapel Bethel gyda chanu gwefreiddiol. A gyda’n boliau’n llawn asado buddugoliaethus gyda’r côr yn Nhrevelin, taith faith arall ar y paith tua’r Dyffryn.


Bydd rhyw bump eisteddfod arall yn cael eu cynnal ’ma rhwng nawr a mis Tachwedd, a dwi methu aros am ragor o gystadlu a beirniadu – ac ennill, gobeithio!